Извадок од романот „Неверство“ на Дејан Трајкоски.

НАРАТОРОТ
Нечујна месечева прашинка таа вечер се спушти на земјата, со благородна цел; како нежен водопад нејзината светлина го погали мешето на препотената жена и плодот благопријатно ѝ се лизна од утробата. На свет дојде Соне. Неговиот глас се запозна со воздухот, очите му ја видоа топлината, телото му ја сети близината со друг; Соне, детето со име позајмено од сонцето, го започна вечниот круг на одвојување и повторно спојување. Наречниците, од чии зборови нема бегање, таа вечер кажаа:
Нека очите на ова дете зрачат со благост и строгост како од пресвета икона. Втората рече: Другари нека му се сите ветришта и лесни и поројни; да игра со нив како со браќа, толку сила да има. Последната кажа: Нека ги узнае сите бои, нека ги комбинира, нека има моќ да ја види и солзата од пчелата матица; и нека бара и понатаму, подлабоко, во сенката на сонот и во нечистите дождови.
И така и би. Налето го посетуваше снег, а назима дожд. Како и сите патници.

* * *

Соне имаше многу патувања во неговиот живот. Првото и најважно за него започна кога детските очи кои сè уште не беа сетиле поинаков допир се затресоа, затреперија од близината на Мена, девојчето со име позајмено од Месечината. Друго започна со качување на брод.

СОНЕ
Тешката котва ѝ подари последен бакнеж на морската земја, и тргнавме со бродот. Како влеговме внатре не знам ни сам. Некако сите нè туркаа, газ преку глава, долу, најдолу, кај темното, еден до еден стиснати мислиш дрвца за потпал сме, сега пресечени од блиската шумичка, натоварени на магаренце, стегнати и престегнати со сиџим за да не мрдаме, чиниш, за да не направиме некоја беља.
Вечерта легнавме некако. А јас ниту спијам ниту сонувам. Така лежев и во рапавата музика од заспани гласови ги пребарував ситните одблесоци од заминувањето од Македонија за Америка. Не го разбрав првиот полусон во утробата на големото водено чудовиште. Знам само дека бродот ми се престори во нешто, исто така, многу големо, а пред сè, недопирливо – чевлите на татко ми, еден број поголеми, кои често го носеа дома подоцна отколку што треба, кога во огништето веќе и чворовите од дрвата беа загаснале а куќата станала ладна-камен, исто како и ловечката пушка со која повеќе другаруваше отколку со мајка ми која разбудена го чекаше и нè галеше нас додека спиеме. Мене често ме разбудуваше тоа галење, ама откако пораснав малку, накај 8-9 години, не ја ишкав, не ја мавав по рака за да не ме гали, туку ја оставав, оти човек има потреба да биде човек и да сети нешто човечко, а мајка ми беше човек, човек и пол.
Се разбира, како и секоја вечер додека патувавме до бродот, повторно од срцето ја разбудив Мена, девојчето со најживи очиња, со најмодерно име и со раце издупени од иглите за тутун, исцрнети од калта тутунова што не се мие, ниту се струга, и цело лето стои на човека како задолжителен белег кој сиромаштијата им го дели на луѓето во моите краишта.
Првпат ја видов кога се доселија од село. Со фустан до земја, натопен со кал на работ од задната страна и со два различни опинци. Гледаше во моето потпечено лепче намачкано со свинска маст и попрскано со црвена пипер фино истолчена од трпеливите и изнамачени раце на баба ми, која и на пиперките им ја знаеше и благоста и лутината и од нив ја вадеше најситната прав, дури налик на самовилска.
„Може да каснам едно залче?”, ме праша.
Не знам дали беше насмевната или не. Ѝ го дадов лепчето, а таа загриза како да пробува од колачињата пред кои стоев години потоа и ги гледав во продавниците во Њујорк, двоумејќи се дали да одвојам пари за едно такво, чоколадно, со купола од шлаг и со цреша, црвена цреша на врвот, како тие што ги крадевме од комшискиот двор како мали.
Мена џвакаше и ме гледаше во очи, без ништо да каже. Ме посети жештина во образите.
„Знаеш како се викам?“ – ме праша.
„Не“, ѝ реков, а гласот како друг да си го сетив.
„Мена се викам. Имам чудно име. А ти?“
„Соне“, ѝ реков.
„И ти имаш чудно име. И многу си црвен. Да не имаш температура?“ – ме праша.
„Не“, ѝ одговорив кратко, како исплашен, вртејќи ги очите надолу, демек скришум, да видам дали навистина сум црвен.
„Чекај да видам, мајка ми ми ја става раката на чело да види дали имам температура“, ми рече.
Ја држеше раката на моето чело, ја држеше не знам колку време, а јас ја погледнав во очи и се ис- плашив, се преплашив не знам од што и почнав да гледам нагоре, место во неа.
„Имаш температура“, ми рече.
„А може да каснам уште еднаш“, ме праша, и пред да ѝ одговорам пола лепче го немаше, ми го врати и се стрча, побегна кон дома…
Така Мена, по само неколку зборови, стана девојката од која јазикот првпат ми се исуши, ми се здрви, трпки ми го посетија како со коприва да ми го драснала, а не со поглед да ме допрела, како што ме допре тогаш, како дете со лепче во раката. Следниот ден ѝ побарав на баба ми исто такво лепче. Таа ги дозасука секогаш засуканите ракави, и назима и налето подвиткани, оти староста носела студ или жештина, зависи од човекот, велеше, и го стави лепчето на пампур, мојата надеж за повторна средба ја стави на пампур да ја потпече, а јас стрчав во полскиот нужник оти Мена веќе и на невидено ми ги превртуваше цревата од страв, односно од нешто далеку покомплицирано за кое во тоа време сè уште немав име. Не ја видов Мена три дена тогаш. Три лепчиња ѝ фрлив пред порта, на другата улица, таму погоре. Четвртиот ден ја видов. Игравме џамија. Застана да нè гледа. Не ја гледав. Од страв. За бргу си замина. Вечерта заспав со главата во скутот на баба ми и жал ми е оти не се сеќавам што мислев, ама знам дека толку не бев радосен ни кога татко ми првпат ме одведе на лов, првпат и последен во детските денови, а ние со комшијата Коле лаевме како диви загари низ цела планина за да сме го плашеле дивечот, да заминела кај нив дивата свиња, па да ѝ ја земат душата со пушките кои таму првпат ни ги дадоа да ги држиме во раце, а јас дури тогаш за првпат сетив близина со татко ми, близина која заминуваше побрзо од него кога требаше да оди во меана.

НАРАТОРОТ
Човекот е најосаменото суштество на светот. Кога се раѓа прво го посетува осаменоста; му се вселува во прекинот на папочната врвца, како пакосна улера. Следна е болката која е мајка на првиот бебешки плач. Дури потоа човекот се запознава со радоста, чија сестра е утехата. Неизедначена е играта на тие четири сили.

СОНЕ
За Мена можам да мислам одовде до Месечина, подолго од сите реки и поточиња што сум ги претрчал прудолу и попреку. А целата заедничка приказна секогаш ми прелетува во еден миг, како филм на кино кој од филмската лента која за првпат ја видов во туѓина ни прикажува само неколку минути, како филм кој од стотиците слики што се повторуваат на лентата, стотиците и илјадници и недобројници, остава само скромно времетраење на еден таков долг обид. Од таа скратена суштинска верзија ми се навраќа есента една година после летото со лепчињата, во тоа грешно време за нас во Македонија, на почетокот од втората декада од 20 век, кое подоцна ме натера да заминам од дома за да имам, како што велеа моите, или да немам за да имам, како што велев на почетокот. Нејсе… На крајот на краиштата секое време е погрешно, а тоа што го живееме секогаш е најгрешно.
Тогаш краток период одевме и во школо, таму кадешто нè учеа дека два и два се четири, иако потоа научив дека тие се толку само за сиромашните. Учевме сите заедно, како сноп сено собрани, чиниш се боцкавме еден со друг како сламки. Учителот често ми маваше прачки по рацете, оти, како што велеше, ми летал умот надвор со врапците. Јас не разбирав што има толку лошо што ми лета умот надвор, не само со врапците туку и по дрвјата, кои како од петни жили да се натпреваруваа кое од кое ќе биде позелено; или по комшиските кучиња, броејќи им ги лаежите и замислувајќи си што разговараат.
„Ав, ав“ – ми се јаде, му велеше кученцето на татко му. „Вув, вув, ввввуув“ – кажи ѝ на мајка ти, велеше песот. „Аав, ав, ааав, аввв“, цвилеше милно кученцето, велејќи ѝ на мајка му „мамо, ми се јаде мамо“, а мајката, веројатно, го погали по кучешки и му даде да јаде. Така замислував дека разговараат само кучињата и волците навечер, во страшните зими кога виеја од блиските ридови заканувајќи се дека ќе се симнат во топлите кокошарници или ќе чекаат деца кои ќе им ги дадат лошите чичковци ако не биле мирни, како што нè плашеа домашните. Ни врапчињата, ни пилињата, ни мачињата, никое друго животно не разговараше. Не знам зошто.
Мена и во школото беше најубава, не само на нашата улица. И сите ја сакаа нејзе, а тоа мене не ми беше убаво. Започна да се дружи со Фима, мирно девојче што живееше малку подалеку од нашата улица. До пред школо ја имав видено само како поминува од нашата улица, не знаев ни како се вика. Не беше многу убава, ама не беше ни неубава. Некако чудна беше, со многу остри црти, впечатливи, понекогаш дури и како страшни, што се вели. После школо се враќав заедно со Фима, Мена, Владо, Дамјан, Киро и Стојанче. Еднаш залаа пес и Фима рече: „Сака да се прошета“. Мене ми смрзна крвта. Си помислив дека и Фима си игра разбирање на кучињата, исто како јас! После тоа ја мразев оти таа си ја игра мојата омилена игра, а не Мена. Секогаш кога ќе ме прашаше нешто јас ѝ одговарав нервозен, како на брат ми кога ќе ми го земеше последното колаче и ќе го лапнеше цело наеднаш, со полна уста велејќи ми: „Ако кажеш ќе ти ги истегнам ушите како на магаре“, и се смееше, а од устата му прскаа малечки трошки од гурабиите направени од брашно и сало, и скржаво попрскани со шеќер. А и Мена цело време зборуваше со неа и никако не остануваше време да ме праша нешто мене. А јас ја чекав, секој ден ја чекав да ме праша нешто многу важно на што ќе знам да ѝ одговорам, толку добро ќе знам да ѝ одговорам како никој друг од школото, па да види дека јас сум нај, нај во сè од сите други, и по- тоа само со мене да сака да зборува оти никој друг не може и не знае како мене! Таков беше мојот проблем, тогаш поголем од сите космички проблеми, иако постарите велеа: „Деца сте вие за ништо не се грижите, што ви е убаво“. Мене не дека не ми беше убаво, ми беше, ама и не ми беше, затоа што Мена како да не ме забележуваше. И кога ќе ме забележеше тоа беше само колку да ме праша дали ќе си одам со нив накај дома.
„Ајде Соне, си одиме дома, што чекаш“, ќе ми речеше и јас трчкав по нив, како мрсулаво детенце, што, всушност, и бев.
Еден ден, Мена се разболе. Не доаѓаше на школо речиси цел месец. Сите комшиски деца ѝ отидовме на посета. Ѝ однесовме понада, кој што имаше. Владо ѝ донесе бело лепче и слатко од смокви, и зелено и црно, тие најимашливи беа, можеби и затоа Владо беше најдебел од сите. Во малечки тегли беше слаткото. Владо ѝ рече да им ги вратат теглите кога ќе го изедат слаткото, и измиени да бидат, рече, така му кажала мајка му. На тетка Стојанка, мајка ѝ од Мена, раката и се премислуваше, како да се мисли дали да ги земе.
„Е па ќе ги измиеме, чувај Боже, неизмиени да не ги вратиме“, рече.
Киро ѝ донесе слатко од грозје, од тоа без коски што го сакав најмногу, лиги ми потекоа кога го ви- дов. Не видов што донесоа другите оти Мена ме праша токму мене, прво мене, велам, ме улови со погледот, а јас се здрвив, мислев сега ќе се покажам, ќе види таа колку сум посебен, и ја гледав во усната да видам какви слатки зборови ќе излезат од неа, и чекав во таа секунда поголема од целиот мој детски живот, чекав полн со страв и возбуда, толку заљубен и преплашен што ни сега не знам како детското срце издржува толку големи емоции; а таа ми рече:
„Соне, што си толку црвен во образите? А оти не дојде Фима?“
Цел свет ми се сруши и тогаш, како многу пати пред тоа. Се сронив во секунда, како солзите на баба ми кои којзнае зошто излегуваа понекогаш од ништо, наеднаш, по една – две, и ѝ се лизгаа низ лицето мазно како на девојче место како на старица.
„Не сум црвен, ѝ реков, а Фима…“, и ми се фати гласот, како солза да ме стегна за грло и не ми даде да станам најважното дете во нејзиниот живот, да станам херојот во улицата со кој сите ќе сакаат да си играат.
„За Фима не знам, ама еве, јас…, јас дојдов…“, пропелтечив, а погледот ми се спушти долу, како да го повлече црвенилото од образите, како да го прегоре и го лизна како капка вода низ наврнат лист. И толку. Толку од сите мои очекувања дека ќе ме праша нешто што никого досега не прашала и дека јас ќе ѝ одговорам нешто толку важно, нешто толку многу важно од кое сите потоа ќе ме гледаат како најглавен, како што јас го гледав Пере Тепачот. Место тоа, јас седев со жар црвени образи од кои мислам дека ми испаруваше цело детство, цела детска иднина и сите соништа, како и надежта дека ќе се оправдам пред татко ми дека не сум лигав, како што ми имаше речено неколку пати.
Седевме уште малку, нејзините ни рекоа да ѝ кажуваме што сме учеле, а Владо раскажуваше како учителот заспал на час и сите се смееле.
„Со Дамјан му фрливме коска од слива и се разбуди ама не ја виде“, се смееше и раскажуваше Владо, и сите се смееја, и Мена се смееше, а јас го мразев и Владо, оти нему му се смее, а мене не. Дамјан потоа кажуваше како неговите направиле слатко и од дренки, и од црни сливи, и од дуњи, и од цреши набрани од нивното дрво во дворот, од истото од кое крадевме цреши кришум, а баба му нè бркаше и ни викаше: „Оган да ве изгори што крадете, ајвани едни, само ако ве фатам рацете ќе ви ги исушам“. И Дамјан тогаш ни рече да не крадеме оти ќе има помалку слатко за него.
„Ама ти ако сакаш можеш да крадеш оти си болна“, ѝ рече на Мена и сите повторно прснаа да се смеат гласно. Сите освен мене. И како сето тоа да не беше доволно, Мена повторно ме праша:
„Соне, оти не се смееш?“, и ме дотепа. Мојот детски мозок веќе немаше одговор, збор не доаѓаше во залепената и исушена усна, а времето минуваше, молк се создаде од сите очи вперени во мене, сè додека Владо не рече:
„Мачка му го изела јазикот“, и повторно бурна смеа, а јас како да се видов од горе, од над мене, како да се видов како се смалувам како мравка.
„Ако не ти е арно да те однесеме дома“, рече тетка Стојанка.
Реков дека ми е арно, станав и заминав.
Тетка Стојанка не ме ни испрати, мислам дека умот ѝ беше во слатките и дека едвај чекаше да си заминеме за да ги изедат сите. Тоа попладне легнав во скутот на баба ми која плетеше. Ме погали и ми рече дека има работа, морала да стане. Ѝ реков дека сакам да полежам малку во нејзиниот скут, а таа ми рече да не збеснувам оти работата не ја чекала. Излезе, а со неа тогаш како да излезе и секоја моја надеж, оти кога дете е скршено од детска љубовна болка како јас тој ден, тогаш сите проблеми се поголеми дури и од трајна присилна разделба на двајца возрасни љубовници. Не помогна ни тоа што за минутка се појави на вратата и ми рече дека ќе се врати одма. Како капак на тоа мајка ми го галеше брат ми, кој, исто како и Мена, беше болен. Татко ми не беше тука. Лежев стуткан и ја чекав баба ми за да легнам крај неа, врз нејзиниот скут којшто беше утеха за сите болки во детството кои на сите нас потоа ни изгледаат наивни и смешни. Таа вечер ни скутот не беше тука за мене – баба ми се врати многу доцна. Толку тажен не бев никогаш до тогаш.
Следниот ден Фима ме праша дали Мена прашала за неа. Јас ѝ реков: А ти зошто не си прашаш? Таа ми рече: „Татко ми не ме пушти да дојдам, да не сум се заразела. Ти заразен си?“ „Не“, ѝ реков, а во моментот посакав и јас да се заразам, да лежам исто како Мена и потоа таа да ми дојде во посета и да ми раскажува како било на школо, а потоа јас да ја прашувам, јас да ја прашувам место да чекам таа да ме праша, така си помислив и се израдував посилно од колку што минатата вечер бев тажен. Потоа две недели со Фима си одевме заедно од школо до дома.
Следниот ден, не знам од каде ми дојде таква ненадејна храброст, но опуштено ја прашав:
„Што вели кучево?“
„Си го бара синчето, му вели да се прибере дома, време било за јадење“, ми рече, и се насмевна. И дури и ме праша:
„А што вели сега кученцето?“
„Ѝ вели: – нема шанси, заиграни сме, намачкај ми лепче со мармалад и донеси го на улица“, ѝ реков и прснавме да се смееме двајцата.
Се смеевме секој ден тие две недели со Фима, секој ден, не само од школо до дома, туку и на одморите. Толку станавме другари што машките ми рекоа дека сум бил женски петко, а мене тоа толку тешко ми падна што веднаш ѝ кажав на мајка ми, ама ѝ реков и да не му кажува на татко ми. Сакав да ѝ речам и да им каже на мајките да им речат на децата да не ми викаат така, ама не ѝ реков. Потоа се врати Мена и наеднаш, како некој да удри со некое погано волшебно стапче, сè се врати како што беше пред да се разболи.
„Што вели сега песот, Соне“, ме праша Фима додека си одевме сите заедно до дома. Ја погледнав прекорно, со очи лути како на чичко Момо кога влезе дома кај нас и му рече на татко ми да ја земе ластегарката да му покажеле некому како се месел лебот, а јас радосно си помислив дека татко ми вечерта ќе донесе леб, топло лепче, па можеби мене ќе ми даде од средата, од белата мекичка среда која баба ми понекогаш ни ја даваше кога го вадеше лебот од фурна, од тестото уште се дигаше пареа, а таа превртувајќи ја корката низ ретките заби, велеше: „Ох, ох, златно лепче, помеко е од душа“. Ѝ, велам, ја погледнав Фима со лути очи и ѝ реков:
„Вели да си ја гледаш работата“, така и реков, како што ѝ велеше татко ми на мајка ми.
Потоа доста време сè беше исто. Сè до периодот кога Мена почнав да ја гледам сè помалку, оти веќе не ја пуштаа во школо за да работи по дома.
„Дома ќе научи да работи, таму што ќе научи? Мажот ѝ да не го пречекува дома со пишанка? Тој ќе сака јадење, не да му пишува по дома“, рекол татко ѝ, а неговиот збор е закон, нема сила што ќе го скрши. Тогаш и јас посакав да не одам на школо, а кучињата престанаа да разговараат меѓу себе.

НАРАТОРОТ

По неколку години оттогаш стигна голема суша, настигна едно такво лето, поинакво, што дури и мравките заборавија како изгледа росата, не беше им дошла наутро кој знае од кога, да ги израдува па да се изнапијат од капките виснати на врвовите од тревата; сè смачка пуста суша, дури и дрвјата и нивите ги нажали, ги наведна, напола овенати ги остави, како сираци; луѓето тогаш велеа: „И небото нè мрази, не му се моча да нè искваси малку, мамето негово, да ни пушти малку живот“. Други велеа:
„Господ се згрозил од сите поганштилуци што ги прави народот и сега не ни дава вода, а после ќе ни прати поплава, голема поплава да го исперела сето неарно од земјава“. Трети, пак, велеа: „Сум видел јас и сито и решето, од стара мајка дете сум, ама вакво нешто не сум видел, мора да е нешто што сме згрешиле, аир да се нема и од тоа грешавање, како само ние да грешиме“.
Тоа лето, токму како што кажа наречницата, и никако поинаку, на Соне му ги донесе сите годишни времиња.