Извадок од романот „Но-Уи“ на Лидија Димковска.

7 јуни 2009, Кастеламаре дел Голфо

 

Баба Недјељка дури беше жива се сеќаваше на сè, и на настаните од минатото и на настаните од секојдневието, сè до јуни 2009 година. Или поточно до 7 јуни 2009 година. До тој ден, односно до мојот 21-ви роденден беше сè уште нормална баба, мајка и свекрва. Стара, ама нормална. Многу стара, ама витална. Изгледа и баба ѝ брат ѝ ги имаа гените на мајка им, да дочекаат речиси деведесет години. Јас тој ден станав и „американски“ полнолетна. Дрвово овде цветаше, а под него на дрвената маса седевме сите: таа, мама, тато, јас, Маргерита и нејзиното момче, да не речам маж, Пиетро. Постар од Маргерита цели дваесет години. Таа осумнаесетгодишна, а тој триесет и осумгодишен. Многу пријатен и отворен, ама премногу стар! „Толку е стар, од кај го најде!“, велеше баба секогаш кога ќе си заминеше од кај нас. „Маги – дете, а тој старец!“ И секако, не промашуваше да му се сврти на тато и да му рече: „Барај решение за Маргерита! Не може девојче со старец!“ А на тато му беше и понепријатно од Маргерита, таа секогаш смеејќи се велеше: „Млад е, млад!“, па тато се чувствуваше виновен што Маргерита нашла толку старо момче. Еднаш дури и рече: „Абе подобро стар, отколку никаков“, секако, алудирајќи на мене која ни со 21 година се уште немав донесено момче дома. Маргерита се шегуваше со мене тој ден: „Сега, кога Неда е forever young, не и ни треба маж“. „Која Неда?“ тогаш праша баба и ние сите се насмеавме. „Ти“, ѝ реков ѓаволесто, иако сите викнаа на глас: „Па Неда, Неда, не ти, ти имаш 86 години, а Неда 21. Плус ти си Недјељка, баба Но-Уи“. Тогаш, се сеќавам, баба почна да вика на глас: „Јас имам дваесет и една година, јас сум Неда, мене ми е денес роденден!“ „Ама бабо“, се обидов да ја смирам, а таа ми се врекна: „Баба? Каква баба? Јас сум млада девојка, имам дваесет и една година, се викам Неда, мајка ми е тезгарка, татко ми е рибар, живееме во Сплит“. „Убаво, убаво, мајко“, реши тато да ја смири ситуацијата, ама таа му се вдаде и нему: „Мајка? Каква мајка? Јас сум млада девојка и не сум мажена. Мене ме чека Карло на Ривата!“. Колку беше чуден тој мој роденден! Прво мислевме дека баба се шегува, па се шегувавме и ние, ама таа не попушташе, не убедуваше дека таа е Неда која го слави роденденот, а не јас. Кога не успеа да нè убеди, почна да вика на сет глас и да нè нарекува лажговци, крадци, дури и фашисти. Набрзина ги прибравме сите садови и јадења од масата во градината и некако и неа ја пикнавме дома. Сплитската торта што баба Недјељка ја направи претходниот ден, маткајќи се цел ден во кујната со измастениот рецепт пред очи, остана во фрижидерчето што дедо го имаше поставено во ќошот на градината неколку години претходно. Никој не се сети на неа ни после неколку дена од мојот роденден. Срцата на сите, чинам, ни биеја во слепоочниците. Влеговме внатре, ја затворивме вратата што водеше кон градината и секој се повлече во својата соба. И баба ми замина во својата соба, постојано повторувајќи по скалите: „Фа-шис-ти, фа-шис-ти!“.

Зошто, бабо, тогаш нè нарече фашисти? И го повторуваше тој збор сè до смртта, цели шест години? Како се случи тоа тој збор да излегува од твојата уста по стопати на ден? Понекогаш беше единствениот збор што воопшто го кажуваше. И воопшто, што се случи тој ден? Изблик на неочекувана омраза кон сите нас, твоите ближни, или конечен изблик на болеста? Доктор Риналдо рече дека тоа е типичен знак на Алцхајмерова болест, дека нема врска со конкретни причини и последици. Дека едноставно си болна. Стара и болна. Сигурно веќе долго време болна, ама тој ден болеста избила во своето највистинско светло. Дека нешто ја повлекло капислата на болеста токму на мојот роденден. „Сте имале среќа досега. На тие години бабите се или на гробишта, или во дом за стари, или тешко болни. Госпоѓа Недјељка Ломбардо има добро срце, само мозокот не ѝ е повеќе во ред, па отсега натаму ќе биде вака“, рече, „па и полошо. Не оставајте ја ни за момент сама“. „Да не треба и да спиеме со неа?“ праша мама зајадливо, па веднаш се гризна за усните. „Не, може да спие сама, ама нека ѝ биде заклучена балконската врата, никогаш не се знае.“ Мене ме задолжија секоја вечер да ја заклучувам балконската врата од твојата соба и клучот да го кријам во мојата соба. Колку ми беше тешко да го правам тоа, колку лицемерно се чувствував со својата љубов на внука преку денот кон тебе, а навечер ти ја одземав слободата на балконот од кој толку убаво се наѕираше камбанаријата на црквата „Света Богородица“. Секоја вечер пред да излезам од собата те бакнував во челото, а ти ми ја пофаќаше дланката во која го стискав клучот од балконот. „Фа-шис-ти, фа-шис-ти“, повторуваше со затворени очи, без да ме погледнеш, и јас чувствував како ми се препотува дланката стегајќи го клучот, како ми бие во слепоочниците и како се мразам себеси што изигрувам затворски чувар. Ама факт е дека вратата од собата ти остануваше отклучена и дека неретко ноќе по неколкупати одеше во тоалет и назад, а ретко кога пушташе вода од казанчето, што значеше дека или забораваш да пуштиш вода или воопшто и не вршиш нужда туку само седиш и зјапаш во ноќта, без да пуштиш светло. А јас во мојот дел од собата, одвоена од оној на Маргерита со ѕид-плакар за книги, размислував како дојде до сето тоа, како се случи да те изгубам уште жива како баба, а знаеш и самата дека ми беше најважна во животот. Па бевме „газ и гаќи“, како што не викаше тато, а мама не пропушташе да додаде: „Од инает“.

Се прашував дали нејзината болест има некаква врска со дедо Карло кој почина пред цели тринаесет години. „Алцхајмеровата болест не познава логика“, рече доктор Риналдо, „не барајте причини за тоа. Се случува и кај помлади луѓе, а не пак, кај толку стари жени.“ Да, дедо не можеше да биде виновен за тоа, мртов е веќе толку години, и закопан, сам, на градските гробишта. Почина во 1996-тата година, кога имав осум години, а сестра ми пет, а претходно цели две години беше нем, од недокажана медицинска причина, но баба ни ни кажуваше дека многу сакал да нè научи мене и сестра ми да пливаме, па нè носел на плажата во заливот во секое време, само малку да подогреало сонце, ама јас и Маргерита толку сме плачеле и клоцале што еден ден Маргерита, ситничка и жилава, му паднала од рацете и почнала да се дави и дедо одвај ја извлекол од вода викајќи ми мене: „Гази ја по грбот, гази ја по грбот!“. И ден-денес како да го слушам тој негов извик, а јас шестгодишна, мокра, смрзната, сум се качила плачејќи врз грпчето на сестра ми, одвај тригодишна, и сум ја газела, а од неа гргнале вода и плач, плач што немало човек во Кастеламаре дел Голфо што не го чул, и од тој миг дедо ми не прозбори повеќе, онеме преку ноќ, никогаш повеќе не нè носеше на плажа, а кога некој нешто ќе го прашаше, едноставно не можеше да му одговори – од устата му излегуваа само некои чудни мумлања и гргорења, но не и вистински зборови. Каде се не го однесоа татко ми и чичковците: прво тука, во малата амбуланта кај што го познаваа како Карло со жена Недјељка, Неда од Југославија, и првото прашање на медицинската сестра кон татко ми беше: „Да не му направи нешто мафијата?“, но бидејќи одговорот беше одречен, единствениот лекар во амбулантата немаше друг одговор за тоа зошто дедо ми престанал да зборува туку-така, рече само: „Се исплашил, ќе му помине, му треба само време“, но кога помина тоа „време“, една цела година по давењето на Маргерита со среќен крај, чичко Марио кој живееше во Трст му испрати билет за брод на дедо, да оди во Трст, дека ќе го однесе кај најдобриот лекар во градот, „Американец“, напиша чичко ми, „тој сигурно ќе знае што треба да се направи“. Дедо ми замина за Трст, сам, ненавикнат да патува со некого, тоа му беше првото патување по војната, а баба ми, иако сакаше и таа да оди кај синот во Трст, сепак на крај ја фати некаков страв, па остана дома кршејќи ги прстите под престилката додека чекаше да се исушат тестенините спрострени врз бел чаршаф во единствената празна соба во куќата, онаа што остана од чичко Марио. Но, ни во Трст немало лек за немоста на дедо, па чичко Марио го испратил во Рим, кај помалиот брат, кај чичко Лука, а чичко Лука го шетал дедо ми од лекар до лекар, од болница во болница, ама сите го велеле истото: „Се исплашил и онемел, му треба време да му помине стравот, па пак ќе прозбори“. Само една медицинска сестра од предградието на Рим, поранешна странка во адвокатската канцеларија на чичко Лука, го тргнала настрана чичко ми и му рекла: „Знаете дека јас не сум оттука, ама знам како се истерува страв: се зема секира, оној што има уплав седнува врз прагот од куќата свртен со лицето кон надвор, и тогаш домаќинот на куќата ја зема секирата и замавнува во прагот, веднаш до телото на болниот, велејќи ‘Страв вон од овој дом, без уплав човек да е довек’ и така три пати, по еднаш од секоја страна на човекот, а еднаш и над неговата глава, во воздух, и ќе видите како ќе му помине уплавот“. Така му рекла на чичко Лука, дека дедо Карло ќе си прозбори како што си зборувал и порано: „Така прават во моите краишта, а во вашите не знам, ама зошто да не пробате, за проба пари не се зема“. Чичко Лука во куферчето на дедо пикнал лист хартија на кој го напишал советот на медицинската сестра, со П.С.: „Мајко, можеби и ти се разбираш од вакви работи, сестрата е доселеничка од Југославија“.

Ајме, Неде, кај нас во Сплит не постоеше тој обичај, ама имав слушнато за него. Многу одамна, во младоста читав една книга со народни приказни од Кралска Југославија и во една од нив налетав на нешто такво и толку ме вознемири тоа што цела ноќ мислев на приказната: наводно некоја снаа што дошла во куќата на мажот многу се плашела од неговата сестра која била зла жена, па еден ден маж ѝ со секира ѝ го исекол стравот на прагот од куќата. И оттогаш со золвата станале како сестри, само што наскоро золвата си заминала од куќата, зашто се омажила и самата. И кога го прочитав советот на медицинската сестра од болницата во Рим се сетив на тоа и си реков дека треба да пробаме, ама дедо ти не сакаше да чуе на таков начин да му се истерува уплавот, само вртеше со глава и бегаше од просторијата, сè ми се чини дека и поради тоа што тој самиот беше домаќин на куќава, и за него ќе беше поразително одеднаш син му да стане домаќин на куќата, а со жив родител, и од „инает“ како што е зборот на мајка ти, а мислеше дека јас не ја слушам, не дозволи да му го направиме овој обред, иако и мене ми се чинеше како единствен спас за Карло. Го галев по главата, а тој молчејќи ми ја туркаше раката, не сакаше ни нежност ни помош, и никој од нас не се осмели да го легне на прагот од куќата и со секира да му го пресече стравот поради кој онеме. Почина во сон, две години подоцна, ти веќе имаше осум години, а Маргерита пет, не зборувајќи сите тие 24 месеци, вегетирајќи во нашиот брачен кревет, во столот за нишање на балконот, овде под дрвово крај масата и во фотелјата во дневната соба зјапајќи со отворена уста во телевизорот како да сака во секој миг да каже нешто, а не може. Не ми кажа ништо пред да умре. Ништо. Си замина нем, а мене ми остави недоброј некажани зборови.