Извадок од романот „Зад аголот“ на Томислав Османли.

Истата ноќ, стуткан во стара виндјакна на Гордан, на столче од летна гарнитура, во дворот на својата барака седеше Страхил. Покрај него, потпрена на друго столче седеше неговата „џипсонка“ и кесата со жиците и електричните кабли, а пред него чоканчето со ракија. Наеднаш тишината на пролетната ноќ во приградската населба ја покри звук на длабоко, далечно брмчење. Страхил ја крена главата накај небото од каде што доаѓаше матниот звук од прелетот на воените авиони. На небото не се гледаше ништо.

Тогаш на терасата се појави Гордан.

– О, стигна и нашиот програмер. Кај си до сега, да не бараше компјутер по кафичите?
– Ти, изгледа, пак си расположен за карање.
– Не бе, нема врска. Седни малце.

Гордан седна покрај него.
– И? Како помина на свирката? – го праша татка си.
Страхил брцна во џебот од панталоните и извади неколку крупни банкноти.
– Еве, на! Види колку заработив. Само за една вечер.
– Опа. Значи добро беше, а?
– Супер, бе. Само, малку е гадно… – рече Страхил, додека син му втренчено го гледаше. – Прво ги пљукаат па ти ги лепат начело. Тоа е некоја нова мода. У мое време у Скопје парите за музиката се ставаа меѓу жици.
– Важно си заработи доста.Доста.
– Имам пол кило плуканки по лицево…
– Нема врска бе, Страшо. Денес е најважно да дојдеш до пара. Кој те прашува како и од кого.
– …од онија шо божем сакаат поп и рок, а цел живот певушат и цупкаат само на „кирилици“. У сите варијанти – од чисти оргинали, до турбо-фолк и новокомпоновани. Ајде првите сме ги слушале на Радио Скопје, ама овија другиве ги измислија они: и песмите да им личат на душите и на суратите!

Двајцата замолчија. Се слушаше далечно брмчење на нова флота воени авиони. Потоа одново се јави Страхил,со изменет, стивнат тон.

– Не разбирам, бе сине. Ништо ја више од овоа не разбирам. У некое
опако време сме се нашле, ни ја не знам како. Еве, слушај. Порано, бе,
авионите сме ги сакале. У она време летаа по аеромитинзи и на паради.
„Ајдеее!“ – викај, цркај, гледај ги и радуј се. Гледај ги едрилиците по
небото и викај колку што те носи глас: „Чичко пушти летки!“
– Па пуштаа ли?
– Пуштаа бе.
– И што пишувало на нив?
– Што е битно. Важно, сме ги ловеле ливчињата шо се пре пелкаа у
воздух, као кркушки у Вардар на пролет: бели, црвени, зелени. За мерак. Прв
пут у авион сум се возел на релација Скопје – Охрид. Само шо си влегол –
„истовар другови!“ – више сме стигнале у Охрид!
– Мало ни е земјичево, Страхиле…Сеа бе, ни авион, ни пруга до Охрид има… .не се исплаќа тоа више.Не требе бе да се исплаќа. Некои ствари се праат без матријална корис’… За кеиф на луѓево… – Страхил ја крена главата: – Овие, бе, сеа летаат високо, не можеш ни као тачка со око да ги видиш. И бомбардирааг по комшии. Тамо жртви, овде жртви…
– Какви жртви овде, човече…Како бе, не? Само што овде други бомби паѓаат. Еве,и до мене паднала една.
– Стари, ти пак си „тргнал“ некоја? – рече Гордан.
– Ти си тргнал, бе. Си тргнал, мали, ехееј кај си тргнал… Ја сум цело
време тука. Од фабрика до дома. Од дома до град. После, од град у социјално. Па од први до први. И све така, откако ме акна таја моја бомба. Бууум! и готово – нема работа! Денес, бе мали, да си стечаец
не е случајност, него судбина. Ти му викаш: Шо работиш?“, он ти вика:
„Стечаец“. Маме му ибам, као да е тоа некоја нова професија. А у ствари, ти вика „неспособен“, .трудов инвалид“! По некој пут ми иде, бе, да спиздам. Прошетај низ град и види: све само џаболебари по градов шетаат. Вакви као мене со лопата да ги ринеш. Младо незапослено, уше поише. И секој од нив, старо и младо, куцо и сакато, шпарта и брза, као да работат некоја важна работа, се подвраќаат па бленат по тоа нзлозите… А еден со друг не се приметујат. Секој се плаче дека нема пари, а па’ сите нешто маткаат, трчаат и купујат. По пазарине,ама купујат. Еба му мајката, од каде ли им се само парите.
– Остај сеа тоа, Страхиле. Такво е времето. За пара и со пара, денес се
се прави, ќе свикнеш.
– Може и ќе свикнам. Еден ден… – додаде театрално Страхил со кренат прст, – утре сабајле. Е, мој Горданчо, ја бе те мислев поголем романтичар од мене. Сеа гледам, не остаиле више ништо у вас. Ни романтичари на дваесе’ и
кусур години.
– Има бе, стари! – со слична театралност му одврати синотсамо се кријат. Као нас.Се кријат, а? Зашто бе да се кријат? – продолжи Страхил нагоре по
својата иронична врвица.Мислат дека е срамота, бе Страхо! – рече Гордан задавајќи му се со лицето. – Срамот е новата илегала. У него се криеме. Денес исто се случуе револуција, ама невидливо, со срам, со одбојност, кај некои и со гнев, ама све тоа у конспирација…
– Се срамат, а? – се подзамисли Страшо, па тивко праша:А од што се срамат?
– Од претходната генерација – мирно рече Гордан.
– Од нашата генерација?

Гордан не одговори. Страхил изненаден од сознанието, полека го спушти прстот.

– Еби му мајката. Ја мислам све тоа е врзано за војнава – рече како за
себе, а всушност изговараше помирлива формула. – Ќе заврши и она и сигурно ќе почне нешто ново. Вака стварно више не иде.
– Ќе почне, бе стари, ќе видиш, – го поддржа и Гордан во искреноста. –
Ќе дојдат странците и ќе дадат. Знаат они дека ова земјиче може да се среди и исчисти. Може да се дотера и налицка како мал супермаркет. Слушај ја што ти викам.

Страхил стана од столчето и почна да ги бара цигарите по џебовите.

Тргна накај едно дрво во дворот.

– Може бе, не викам не може. Види мајката, до пред малце бевме обична бакалница, сеа ќе сме стануеле супермаркет. Напредуеме, нема што.
Застана до дрвото, ја запали цигарата и пламенот му ги осветли очите.
Со раката потпре на дрвото.
– Што е? – го праша Гордан, насетувајќи дека татко му почнува нова
точка.
– Ништо од тоа.
– Види ја ти црешава… – искрено се изненади Страхил. – Види бе, има
плод.
– Добро, и?
– Оваа цреша ја засадил татко ми. Семка е од онаа шо е останата у
дворот од старата куќа шо падна у земјотрес. Сликан сум под неа само што сум се родил, си ја видел сликата? Ти си сликан покрај оваа коа беше обично фиданче. Гледај ја сеа колку потерала. Пуна е. Ќе има род годинава.
– Лани немаше. Се смрзна баш у април.
– Ќе има бе, ќе видиш! Оваа цреша има добар корен. И цреши ќе к’снеме,
а мајка ти уште и слатко ќе напраи… Поише сакам домашно слатко, него
вештачки мармалади од нивните супермаркети, – рече Страхил без пизма. – А
чудно некое дрво. Годинава нешто и она ме заеба.
– И црешата ли бе Страхиле? – прсна Гордан во нервозна смеа, вртејќи ја главата настрана.
– Секоја година ја гледам како зрее. Само годинава испушив…
Годинава не ни приметив коа процвета. А да речеш, пролетва толку пути сум седел под неа. Си мислам, што ли сум праел дур цветала, да му ибам мајката, коа – прв пут у живот – не сум ѝ го осетил ни мирисот.
– Што има врска тоа, бе Страхиле?
– Има бе, како нема! – остро се сврте Страхил накај него. – Мирисот ми
го одзел, некој, годинава. Европа, глеаш, мириса на парфеми, Америка, викаат, на дезодоранси, а Скопје бе мирисаше на цут у пролет и на липа у лето. На ружи у мај, на дуњи у зима. Е тоа е што ти викам, некој годинава ни го зел мирисот: у дворов, у Скопје, у земјава, у комшии, сегде бе!..
– Ќе ти го вратат и мирисот, бе Страхиле. Они компензираат се што
земале… Ќе поминат со хеликоптери и ќе истурат таков мирис, да не б’зди веќе ништо наоколу. Ни ѓубрето од контејнери, ни мршите од мачки и кучиња по улиците.
– Не е само мирисот, бе дете. Како ќе ми ја вратат целава оваа пролет?
Овие – оваа пролет? Оние – десет други. Кога ќе помислам, ние бе со години све у некоја зима живееме. Не сме приметуеле, си викам, ете, зарад’ црешава. Не сум приметил ни ти коа порасна, ни мајка ти коа подостаре. Порано времето така го меревме, по пролетни цутови, у ружи и џунџулиња по лворовите. По пупки на гранкиве. Ќе процветаше, па ќе не прелажеше со мирисот… А пролетта, па’ ти прошла, ама ја знаеш, лброиш бар по тоа.

Страхил замолча. Гордан, останат неподвижен, ни тој не рече ништо.
Во дворот под црешата седат, молчејќи, таткото и синот. Високо надлетуваат авиони. Тие двајцата не ги слушаат. Пушат.