Раскази од Ѓоко Здравески.
Тале не знајт
На Тања
Пусти Тале, уште го зборуваме, а не го ни знаеме ко што треба човекот.
Тоа лето фативме со Ана да ги шетаме селата прилепски, оние накај Брод. Јас се имав заќејфено нешто да го видам Небрегово. Селото да ти било на крајот на светот, а патот до него полн дупки. Во селото нѐ пречека човек сув и малку подгрбавен, со коса остра и нечешлана, во парталави алишта, немиен, гурелав во очите, со лице испечено од сонцето, со уста подзината и разлигавена. Селска будалетинка, јуродив, пророк скриен од светот, меѓник меѓу светови – кој ќе го знае. Го прашавме за куќата на Блаже, праша дали може да влезе во колата. Влези, пријателе. Влезе, се фати за сокот. Ни го испи. Ме фаќа малце јанѕа. Го гледам на ретровизорот.
– Кај да возам, пријателе?
– Прилеп, Прилеп. Вози Прилеп.
– Куќата од Блажета знаеш каде е?
– Прилеп, Прилеп. Вози Прилеп.
Од три-четири пати се разбравме. Нѐ однесе до куќата, на два-триесет метра од сретсело. Прошетавме низ дворот. Ѕирнавме низ прозорците и толку беше, немаше кој да ни отвори. Додека шетавме, човекот фрлаше со камења по селските кучиња. Нѐ пазеше, гости му бевме. Се вративме назад во колата, и тој со нас влезе, си седна на своето место: – Прилеп! Прилеп! Возиме! Возиме! Се вративме на сретсело, чоеков абер нема.
– Пријателе, ние мора да одиме сега.
– Прилеп! Прилеп! Возиме! Возиме!
Ќе мора да бараме чаре.
– Ана, ќе излеземе полека и ќе тргнеме накај црквичено – тивко кројам планови додека чоекот си мантра на задното седиште. – Ќе направиме круг, ќе тргне чоеков по нас. Кога ќе биде тој зад црква, ќе се пуштиме шпринт накај кола и ќе заклучиме вратите.
Излегуваме од кола заедно со пријателот и тргнуваме накај црквичето. Кога, се наведнува чоеков, зема еден голем камен од земја. – Отидоа џамовите – си мислам – нѐ чул чоеков што ујдурма му готвиме, не бил толку будала. Јок! Со каменот го потпре едното задно тркало, да не тргне колата назад и тргна по нас. Зад црквата тревишта еден куп, којзнае кога коселе последен пат. Ќе излезе змија ќе нѐ изеде сите. Нема назад. Правиме полукруг околу црквата и јас давам знак: – Трчај, Ана! Трчаме, чоеков се даде по нас. Уште му го паметам стравот на лицето, ќе му отиде Прилеп. Влегуваме во колата, ги затвораме вратите, а чоеков очајно се обидува да влезе. Ја тегне рачката од задната врата кај што го имаше ставено каменот. Пак јанѕа ме јаде. Ми е страв да не направи беља ако тргнеме. Штрака, штрака по рачката и си мрмори: Прилеп! Возиме! Возиме! Во паника е, му отиде Прилеп на чоеков. Тажно ми е кога го гледам. Се гледаме со Ана, не знаеме што да правиме. Кај да бараме чаре, живо пиле нема во селото. И тогаш го чувме гласот на спасителот.
– Тале, мирен, Тале! Мирен! – почна да вика една крупна женичка, а пријателов наш вистина се скроти, ко бајче. Престана да ја тегне рачката. – Немајте гајле, деца. Не знајт Тале, не знајт. Не прави бели тој мирен е. Само, не знајт. Мирен, Тале.
Се смири Тале, а ние си го фативме патот накај Зрзе.
Не знајт Тале, не знајт. Раат му е живејачката. Уште Прилеп да го види, ко Господ да го видел.
Лиман
Честопати ми текнува на Лиман, детето во бела празнична кошула, кое живееше во нашето маало.
Бевме еден куп дечурлана. Копиљаци од едно транзициско гето. Одевме на флипери, игравме фудбал, жмурки, здрвен дедо, граница, џамија, џамлии на шлајка и мор, собиравме сликички турбо. И се тепавме, многу се тепавме. Така нѐ учеа големите. А и нив така ги учеа големите. Ако не знаеш да се тепаш, тогаш си пичка. Ако го викнеш татко ти кога големите те праќаат по цигари и ти маваат ластици, тогаш си пичка у душа. Маалото е држава во мало, цел еден свет во кој мора да преживееш. Ако те исфрлат од маалото, тогаш не постоиш. Осуден си на презир.
Беше недела. Април. Можеби и мај. Игравме фудбал на еден од тревниците на голови направени од два камена покриени со нашите пролетни јакни. Растрчани, испотени, со жар-црвени образи. Во некакви стари маици за фудбал и полуискинати шангајки од камењата што секој ден ги шутиравме како знак за нашата безгрижност. Веројатно бевме и закарани, закрвени меѓу себе за некоја многу важна работа: дали топката ја поминала линијата, дали е гол или корнер, дали е висока или не е. Имаше меѓу нас и такви што не се потресуваа премногу со играта: си трчаа наоколу колку да се рече или си ги пребројуваа стутканите сликички и џамлиите што им тропаа по џебовите.
И тогаш на правливата патека се појави Лиман на своето пони, облечен во бела празнична кошула. Не знам кој прв го здогледа. Не знам кој прв викна: Ајде! Не знам кој нѐ нас’ска, кој нѐ натера да си ја баталиме играта. Памтам само како една толпа зазбивтани дечишта трча кон правливата патека и го влече детето во бела празнична кошула. И памтам дека секој од нас мораше да удри. Зашто, големите стоеја отстрана и ко некои логорски надзорници посматраа кој колку мава. И памтам дека кога престанавме, ја немаше веќе белата празнична кошула, а ние само задоволно си се вративме на својата игра, горди на добро завршената работа.
Не беше наш. Па уште и се топореше со таа своја бела празнична кошула.
Набргу потоа Лиман се отсели. Некаде преку Вардар. Или можеби преку некоја друга граница.
Силјан
Ме викаат Силјан. Секоја година барем еднаш слегувам во долна земја и оттаму се враќам престорен птица. Чуден сум ѝ на чаршијата и не очекувам од неа да ме разбере. Не очекувам од неа да ми поверува на приказните за луѓето-штркови. Не очекувам ни да ме остави раат. Ама, пак седам со светот и го делам со него својот сомун-екмек со таан-алва. Обично молчам. Зборувам само кога има кој да слуша, значи ретко. Имам неколкумина побратими и посестрими со кои сме си ѕирнале во душите. Ним не морам ништо да им објаснувам, само им ги раскажувам приказните. Кога потпрашуваат, одговарам. Знам дека ним можам да им кажам сѐ: и за распетието и за седумте куќи во кои живеам и за љубовта и за водата во која се измивам и за погледот на зајдисонцето и за душата што патува на лаѓа од полумесечина. Некојпат се плашат. Ги фаќа уплав од приказните. Ама, секогаш остануваат и слушаат. Со нив сум најден за цел живот и само со нив сум раат. Само со нив човечката живејачка има смисла. Со некои од нив сум бил и во земјата на штрковите. Некои паметат ко низ магли, некои сосем заборавиле, па ги чекам да се сетат, ги замолувам дотогаш само да ми веруваат на птичјиот збор, и тие ми веруваат.
Чудни сме ѝ на чаршијата. Таа сака сѐ да си објасни. Во сѐ бара причина и последица. За сѐ прави претпоставки, математички пресметува. Метафизиката ја мери со физички закони. Суди според земното, зашто небото ѝ се чини предалечно. А ние ја гледаме отстрана и се смешкаме. Некогаш знаеме и да паднеме, па да бидеме ѓаолести, намерно да ѝ поставуваме замки и да ги чекаме нејзините муабети, да си замислуваме како се договара зад грб, како измислува шуш-буш приказни, и пак да се смешкаме. Живееме башка-башка, ама секогаш кога ќе нѐ пушти, ѝ приоѓаме и ја прегрнуваме. Колку за иљач. Колку кришум да ѝ закачиме крилја на грбот.
Огледало
Зборувам. Зборувам. Многу зборувам. Не престанувам да зборувам. Глупости. Прекумерно многу глупости.
Се смеам. Трчкам. Пред неа. Зад неа. Потскокнувам.
Со големо огледало в рака. Приближно, 120 на 20.
Поминуваме на црвено. Поминуваме низ кафулиња, меѓу згради, низ паркови, меѓу коли, меѓу луѓе со кучиња, меѓу мешани брачни парови.
Не престанувам да зборувам. Да се смеам. Да потскокнувам.
Таа негодува. Се мурти. Очекува да молчам. Да бидам пристоен. Да внимавам на огледалото.
Глупости. Не престанувам да зборувам глупости.
Стигнуваме дома. Го закачува огледалото на ѕидот. Замолкнувам. Огледалото е на сигурно. Јас сум на сигурно.
Молчам.
Седиме на двата спротивни краја од станот и молчиме.
Дедо и фнуче
1.
Вчера бев во домот за старци да го видам дедо ми. Со денови немаше станато од креветот. Нозете почнале да му се сушат. Го фатив под мишки и му помогнав да застане.
Му се тресат нозете. Со рацете го зграпчил бастунот. Сигурен е дека кај и да е, ќе падне. Го убедувам да направи чекор-два, или барем да ги свитка во колената.
Татко ми вели дека тој ме проодел. Дојде редот да му се оддолжам.
2.
Вчера бев во домот за старци да го видам дедо ми.
Седиме на неговиот кревет и ги повторуваме истите муабети.
Кога си дојде?
На работа како ти е?
Само да ми се не нервираш.
Ане ќе иди наваму?
Добро е, добро е… Пак е добро.
…
Кога си дојде?
Вчера сабајле, дедо… Сношти читав поезија.
Ме погледнува збунето со своите детски старечки очи, трепнува двапати и ме прашува: Уште има поезија?!
Red bus blues
Преполниот црвен автобус влегува во уште една вукојебина. Повторно влегуваат повеќе луѓе отколку што излегуваат.
Надвор остануваат оние што испраќаат – мајки, баби, синови, внуци. Загрижено ги издолжуваат вратовите и се обидуваат однадвор да им најдат место на своите најблиски.
Тазе качените, пак, им се смешкаат со лица што велат: „Не е важно“. А всушност, со очите немирно шараат низ автобусот и го бараат последното слободно место. Знаат дека нема да има за сите.
Една дебела тетка љубоморно го чува своето двојно седиште правејќи се дека нешто многу важно се случува зад прозорецот, иако во претходното гратче и таа беше една од оние што панично шараа низ автобусот.
До мене Ана си ја чита својата книга и врска нема што се случува.
Јас мирно набљудувам од своето седиште. Сѐ ми е јасно – сум бил и оној што однадвор го издолжува вратот, и тазе качениот, и дебелата тетка што зјапа низ прозорецот…