Извадок од книгата „Синови; Раскази“ на Јован Стрезовски.

Врзан сум за рацеве одзади. Полјакот ме тера кон селото и со рака ме држи за рамово. Ја чувствувам: тешка е како олово. Но одвреме навреме стисокот му попушта. Се гледа: и нему не му е лесно постојано да ме држи вака. Ги напинам рацеве кришум и неусетно. Но попусто. Јажето сѐ повеќе се вдлабува во кожата. Боли.

Се плеткам пред него како сепнато ждребе. И мислам: свршено е со мене. Ќе ме дере.

—      Ајде, воле, не плеткај се — ми трескоти полјакот.

Ах, само да можам; да можам барем малку да мрднам со рацеве. Ќе ја скубнам низ полево па макар и палтово в рака да му остане.

—     Се плеткам. А како сакаш . . .? Пушти ми ги рацеве подобро ќе одам.

— Хе-хе, од крчма не излегувам. Уште сум на „терезија“.

Патот пред нас се поткрева нагоре. Еве го и селото. Не среќаваат луѓе и се вртат по нас.

—     Не цимоли, воле, запри — ми го ниша рамово. — Не ми се мрсулави. Тоа не ти помага.

Се заканува полјакот. Но јас не можам да не плачам. Ми се влажнат очите. Знам што мислат луѓето: крив е, крив е, велат. Направил беља. Збеснатик! А зошто? Зошто сум крив? Никој не ме прашува. Минуваат крај мене и подбивно шушкаат: шу-шу-шу, шу-шу шу. Еве едно пиленце, се фатило в стапица!

Погоре и Васе истрчува. Другар ми е. И само тој единствено ме прашува:

—      Што направи? Зошто те изврзал?

Но полјакот го тера, не му дава да се допре до мене.

—     Фаќај магла! — му трескоти. — И тебе ќе те приклештам!

Васе е добар. Ме сака и не бега. Се метка околу мене и гласот му шушлее:

—      Кажи, де! Зошто молчиш?

—     Ќе ти каже! Убаво ќе ти каже, кога ќе го спикам во ќералон селски! — дофрлува полјакот. Го издолжува стапот и се врти кон него. Сака да го дофати.

Сега знам: дома нема да ме однесе. Ќералон селски му служи за затвор. Многупати добитокот го затвора во него. И оди по куќите да бара глоба.

—     А мене, зошто мене тука да ме затвори? Зарем јас сум добиток? Воле! Па што ако ме вика: воле!

—      Пушти ме, — се напињам и трчам да излезам.

—     Е, не! Кревко си за насила! — ми ги фаќа рацеве и ме бутка повнатре. Ја заклучува вратата и однадвор дофрлува:

—      Кречко ќе ти каже кога да те пуштам . . .

Кречко! Куќа му изгорела! Земја да го голтне! Ми брмчи ова име повторно во главата. Ми се метка во умов и ми ја потсилува лутината. И веќе сум готов: лут сум како пиперка. Полут сум и од преѓеска. И не мислам повеќе на затворот. Мислите неусетно ми бегаат во полето. И еве, го слушам злосмевот на децата:

—     Кречко! Кречко! — А-ха! Иде Кречко! Кај ќе бегаш?

—     Па што! Нека иде! Не бегам, — реков. — Нека ме удри.

Кречко трчаше зазбивтан и налутен. Лицето му гореше со пипреста боја.

—     Кој му го скрши рогот на мојот вол? — дувна низ нос.

—      Волот од Војче!

—      Кој ги с’сна?

Децата молчеа.

—      Јас, — реков. — Не знаев дека . . .

—     Аха, ти!.. . — скрцна со забите и ми вџеши трешница.

—     Виде ли! Виде ли! — се смееја децата кога Кречко замина.

Јас се тргнав настрана и поголтнав, суво. И можеби сето ќе свршеше со тоа: ме удри, се свртев со смаглени очи, и се задржав на некого за да не се струполам. Да, сето тоа така ќе си минеше, само ако Кречко не продолжи со викање. И тоа — навредливо.

Се одделив од децата и тргнав кон бавчата од Кречко. Овошките само што почнаа да зреат. Оградата е ниска и можат да се видат. Ги има дваесетина. За крадење најубаво е навечер. Тогаш никого нема. Слободно префрли ја оградата и влези. Месечината доста ќе ти помогне. Ќе видиш кое стебло е најлесно за качување. Рашири ја торбата — и полни! Но што барам навечер? Јас не одам на крадење. И што ќе ми е мене ноќта! Тоа сега ќе го сторам.

Ја прескокам оградата и влегувам слободно. Не ми треба да одбирам овошки. Се качувам на првата, и силно снишувам. Гранките се нишаат шуштејќи со лисјата. Слушам: по земјата се тркалаат јаболка, тропаат. Нишам посилно. Зелени се и послабо паѓаат. Море, ќе паѓаат! Нишам. Нишам.

—     Аха, татка ти ли го бараш тука! Симни се долу, ребренцата ќе ми ти ги пребројам.

Слушам глас зајадлив и лут. Бездруго излегува од стиснати вилици. Се вѕирам надолу. Не е Кречко. Не е тој! Ах, сета бавча да би му се слистила!

—     Ајде, воле, — ми боботи полјакот. — Симнувај се!

Се симнувам пополека и доста внимателно. Не брзам. Мислам и на бегање.

Раката од полјакот ми лази по ногава. Се симнувам, а раката се качува нагоре. Сѐ погоре, погоре и еве ме фаќа за шијава.

—     Зошто береш јаболка? Гугни, воле.

—     Не берам. И не ми требаат!

—- Аха, не береш! А зошто ги тресеш?!

—     Така. Знае Кречко…

—     Хм, ќе видиме дали знае . . . Свиткај ги рачињата!

Морам: ги свиткувам рацеве, а јажето се врти и притиска: над глуждови, под глуждови.

—     Боли, — викнувам. Но полјакот молчи и ме турка пред себе.

И еве, како што знаете, ме донесоа овде во ќералов селски. Но чекајте — не сум веќе внатре!

Седам надвор и гледам во рацеве. Глуждовите сѐ уште се црвени. А лузните на кожава болат. Се обидувам да ги тресам рацеве. Можеби е подобро. Помалку ќе болат.

—     Немој така, — ме запира Васе. — Подобро: дувај!

Морам да го слушам. Зашто тој ме извлече пред малку од ќералот. Го повардил полјакот и дојде пред вратата.

—     Не плаши се, рече, си отиде полјакот. Еве нож. Намести го јажето до цепов од вратава.

Го протна сечилото и жулна на јажето: петпати, шестпати, и јажето пукна. Размавтав со рацете и оп — ја скубнав по ѕидот. Малечкото прозорче ми ја врами главата.

—     Спуштај се, — ми довикна Васе.

Се отфрлив и треснав во тревата. Колениците малку ми потскрцнаа. Но што е тоа за мене!! Важно — не сум внатре!

—     Да бегаме — реков.

—     Не, ќе чекаме. Ќе видиме што ќе прави полјакот, — ме запре Васе.

И еве сега седиме крај плотов. Јас дувам во рацеве и ја ладам кожава. Плотот пред нас исплетен е од прачки. Густо. Но, процепи за очиве има колку сакаш. Гледаме: по мовчето на реката префрлува полјакот, а по него мајка ми. Идат и гласно зборуваат

— Еве овде, — го слушам полјакот, — овдека го затворив. Ќе го пуштам штом штетата ќе биде платена.

Мајка ми ги стиска краевите на шамијата и налутено мрмори;

— Ѓаволче црно . . . откорнатик!

Полјакот чкрботи со клучот на вратата. Ја подотвора малку и тихо подвикнува:

— Ајде, пиленце, подизлези малку.

Се џари низ темнилото мижуркајќи со очите.

— А-ах! — наеднаш му запира здивот. — Го нема!

Лицето од мајка ми не се гледа одовде. Но знам: уплашено е премногу детето! Ах, детето! Што ли му станало? Се фаќа за градите. Нешто ѝ се засркнува.

— Еве од каде ја спраштил, — изофнува полјакот и гледа во прозорчето. Во рацете нервозно го преметкува испарченото јаже.

Мајка ми издивнува:

— А, ѓаволче црно . . . Ќе види од татко му . . .

Дома влегувам со страв. Тивко. Сите молчат. Тоа ми е потешко од сѐ. Ја затворам вратата и одам кон прозорецот.

— Несреќо црна, — подрипнува мајка ми. Се испречува пред мене и ме стиска за коса. — Зошто? Зошто тоа си го направил? — Ми ја тресе главата и сеедно повторува. Јас молчам. Гледам во татко ми и чекам да стане. Тој ја држи главата потпрена на масата и не гледа во мене. Молчи.

Косата се повеќе ми го корне черепот. Се поткревам.

— Кажи зошто? — ме тегли се посилно.

Сега солзи ми навираат. Сакам да ги запрам. Но не можам.

— Ме удри.

— Затоа ли .. . ?

— Не, ми ја опсу мајката . . . Затоа .. .

Сите молчат. Мајка ми пополека ми ја пушта косата. Главата ми паѓа поблиску кон градите.

— Пушти го, — прошепнува татко ми.

Пак молчење. А потоа се јавува баба ми:

— Такви се возрасните. Не мислат . . .

— Крадени се тие. Крадени се, пиле. Оди да ги вратиш, — и солзат очите. — Послушај ме, Војче. Послушај ме чедо — на мајка добро ќе ѝ направиш. Полесно тогај ќе ми биде во душава.

Тешко ми е кога плаче мајка ми. И мене нешто ме заболува во градиве. Чекорам низ бавчите со грутка во грлово. Се провирам низ цепот од плотот и торбата со кочани ја истурам пред гаждарето. Се враќам и брзам да легнам.

Утредента Васе ме извикува од дворот. Свири и постојано вика. Повторува. Но јас молчам. Молчам и гледам во пламенот што трепка во огништето. На празната пирустија се нафаќале искри. Светат.

— Не гасни ги Војче, — ми шепоти мајка ми. — Среќа се…