Извадок од книгата „Од другата страна“ на Фросина Стојковска Мијатовиќ.

Сонувачот

1. Црвена беретка

Пред некое време се преселив во Франција. Моето патување наваму беше сосема судбинско, како и месеците што му претходеа, истите месеци во кои не станував од книгите, тетратките и компјутерот и не престанував да пишувам поезија. За него. Овој пат морам да се изразам во проза. Ова е поинакво.

Она што ме поттикна да дојдам во Франција, односно во Париз, беше една слика. Не е било која слика, нормално, туку сликата што да не ја забележев, никогаш немаше да почнам да пишувам поезија, веројатно денес немаше да бидам жива и никогаш немаше да бидам среќна.

Пред неколку месеци, скоро година, еден прекрасен јунски ден, одлучив да се самоубијам. Да бидам сосем искрена немаше конкретна причина, освен што навистина сакав да си отидам оттука.

Тој ден, среќна како никогаш дотогаш, го облеков долгиот бел фустан, што го добив во наследство од мајка ми, го пуштив најубавото Ноктурно од Шопен во Цис-мол (како и секогаш кога се чувствувам среќно), си наполнив чаша црвено вино, каснав малку млечно чоколадо Најлепше жеље и малку од она мешано со бисквит, седејќи на столчето на кое ги доживеав сите години самост и тага и запалив цигара, зјапајќи во малечкиот оган од свеќичките што претходно си ги наредив околу мене. Додека седев и пушев, размислував колку ќе ми биде убаво: соединување со светот. Тоа беше моето самоубиство за мене – конечно соединување со светот. Мислев на тагите, на страдањата, на болните, на немоќните, на бездомните кучиња, на сирачињата. На мајка ми. Мислев на она малку што се сеќавам од неа, на нејзиниот мирис, на нејзините меки дланки, размислував за болеста на татко ми, неговата тага што се всели во мене дента по погребот. Имав само 7 години, но помнам како сега да се случува: погледот на татко ми, погледот на другите огромни луѓе околу мене. Го бакнуваат татко ми, а тој плаче. „Како ли ќе биде сега за неа?“, му велат и покажуваат кон мене и ми упатуваат грда искривена насмевка, полна стари заби нажолтени од благата пченица. Сите соучествуваа во некоја ужасна мрачна церемонија, што ми ја зеде мамичка засекогаш, со грозниот мирис на црква, кој за навек го замразив тогаш. Во деновите подготовка за моментот на терасата, моментот на мојата конечна среќа, сфатив дека и омразата, како и тагата, е всадена во мене; растат во мене и ме туркаат секогаш кон работ на некоја висока тераса и дека така ќе биде додека конечно си заминам. Е, па, дојде моментот. Додека си го замислував оправдувањето пред мајка ми „Мама“, си мислев ќе речам кога ќе ја видам на онаа страна, „Зарем не ти е мило што ме гледаш? Светот е убав тука мама, таму немаше ништо за мене, се’ видов. Сега јас и ти сме соединети со светот! Мамичка, навистина си личиме!“, додека им велев во мислите „збогум“ на малкуте работи што не ги мразев: книгите од мојата соба и од библиотеката, црвеното вино, чоколадото, малите тревки излезени од пукнатините на тротоарот, кои секогаш ме потсетуваа на мене: мали, немоќни, заробени, а не припаѓаат; полека се поткренав на столчето и ги раширив рацете, за да го прегрнам ветерот и со прегратка да ја дочекам смртта. Спремна да погледнам во ѕвездите и да го направам чекорот (со десна нога, нормално, за убав почеток), по малку и возбудена ту од скокотливата помисла на непознатото, ту од црвеното вино што секогаш си поигрува со моите сетила, ту од ветрот што го турка тенкиот фустан врз моето тело и ме гали по грбот, нозете, задникот и рамената, па не знам дали сум наежена од малите пипала студ што леткаат врз летниот ветер или од убавината на она што ме очекува, кога забележав, точно спроти мојот стан, во станот што секогаш е мрачен, една огромна црвена беретка. Кога како на филм почна да ми се проширува кадарот, забележав еден сликар како тук-таму додава некоја точка врз неа. Сигурно има иста таква беретка. Можеби овие денови се доселил, толку бев зафатена последнава недела со подготовките, што не сум забележала, си помислив. Подзината, ја стресов главата и тргнав да продолжам со намисленото, кога одеднаш очите на Сликарот се залепија врз мене. Се стресов. Почувствував работи што не можат да се објаснат. Срцето ми задамари посилно, дишењето речиси ми запре. Туп-туп, туп-туп, само тоа се слушаше од целиот свет, како во драматична пауза на филм. Најдлабоката тишина – звукот на моето срце. Туп-туп, туп-туп. Ме плаши тој звук. Во тој момент колената ми се стресуваат и за малку не паѓам и тоа е истиот момент во кој сфаќам дека всушност не сакам да паднам и одлучувам да останам уште малку тука. Можеби сепак не сум видела сѐ, си велам.

Откако тој се сврте кон сликата повторно и додека се прашував дали навистина ме гледал или ми се причинило – сепак не беше толку светло надвор – ја видов сликата што ми го спаси животот. На сликата маж во бела кошула, опколен со шарени облаци, зад него лево, од облаците ѕирка Ајфеловата Кула, врз неа големата црвена беретка.

Со месеци потем мојот живот се сведуваше на тоа да го набљудувам како црта и да пишувам поезија за него. Сѐ беше за него. Моето постоење беше за него. Се заљубив во сосема непозната личност, како што никој никогаш во ниедна приказна, вистинска или од книга, не бил заљубен. Го гледав додека јадеше, додека пушеше цигара на тераса, додека пиеше кафе, додека размислуваше што да црта, замислував што размислува, замислував што сонува навечер кога спиеше, а јас бев будна, го сакав и го познавав иако не го знаев навистина, но имав ужасно претчувство дека тој, доколку воопшто ме забележал, мисли дека сум некакво мало трапаво суштество што сакало да се самоубие. Не сум сигурна дали воопшто го видел тој момент, сепак… кој знае. По инцидентот со самоубиството, кога ќе се совпадневме тој на неговата, јас на мојата тераса, секогаш замислував дека си вели „кога ли ќе се самоубиеш веќе еднаш“. Сигурно си мисли: леле почекај да влезам внатре психопатче мало, си мислев. Навечер, кога си одат страшните и доаѓаат страстните мисли, си облекував една од долгите машки маици што ги имам во многу бои и во кои спијам и се трудев да изгледам што позаинтересирано за книгата или за пишувањето, што и да се правев дека правам или што и да се трудев навистина да правам, за да не се забележи дека, речиси целото време додека сум била дома, сум го зјапала низ прозорецот како се труди да нацрта нешто и се нервира (по сликата со Црвената беретка, никогаш не успеав да видам друга негова слика – го смени местото на цртање), замислував дека и тој гледа во мене, дека ме црта, дека и тој ме сака иако не ме познава, дека ме познава иако не ме знае. Замислував како ќе биде филмска нашата прва средба на улица: тој ќе ме погледне и ќе ме види иста како од неговата слика. „Здраво. Те знам“, ќе му речам, „Здраво. Те насликав“, ќе ми рече. Замислував колку ли е само добар, колку ли е страстен, паметен, колку ли прекрасно бакнува, колку ли е убаво да те прегрне со тие уметнички раце, колку ли е прекрасно да те допира со тие сликарски прсти. Но, додека сонував така будна, глумејќи дека сум задлабочена во книгата, како за инает, секогаш сфаќав дека наочарите не ми се на очи, па си мислев „ако ме гледа, знае дека не можам да читам и да пишувам без наочари“, па морав од креветот да претрчам до бирото за да си ги земам, каде што упорно секоја вечер ги заборавав откако ќе си ја облечев долгата маица. Што ли си мисли сега? Сигурно е свесен дека го „манијачам“! Трагедија.

Неколку месеци подоцна, конечно го сретнав на улица. Се движеше бавно, токму како што го замислував, со стара црвена беретка, малку валкана црна маица што му ги исцртуваше прекрасните раце и некои стари широки зелени панталони. Помеѓу прстите од левата рака држеше четка, како додека цртал некоја мисла да го прекинала и уште со цртежот во мислите да истрчал надвор да си купи цигари. Си замислував дека е така, бидејќи јас бев надвор од слична причина – пишував и снемав цигари. Си замислував дека сме дел од негова слика. Сликар со црвена беретка и Поетеса со црвен фустан. Се тргнав малку настрана и го посматрав како навистина купува цигари. Ете ја судбината, си мислев. Знаев дека ќе се случи. За момент се исплашив дека ме слушна како се кикотам кога го забележав како се свестува дека има четка во раката и пробува да си го избрише лицето, зашто се плаши дека веројатно има боја врз него. Додека ја набљудував таа прекрасна слика и замислував каква ли е нејзината рамка и како некој во некоја друга димензија гледа во неа, ми пријде некој, ме праша нешто, не се сеќавам ниту кој, ниту што ме праша, ниту пак што и дали одговорив, но токму тогаш помина покрај мене и ме погледна со најпрекрасниот син длабок поглед. Едвај се изборив со истото она чувство од инцидентот со самоубиството и додека се трудев да не паднам од треперењето на колената, бавно зачекорив кон него и тивко му реков „Здраво. Те знам!“. Тој продолжи, не знам дали воопшто ме погледна и незаинтересирано пропелтечи: „Здраво“.

Потоа го набљудував тажна уште кратко додека пушеше цигара на една клупа, замислував како врз убавата слика со Сликарот со црвена беретка и Поетесата со бел фустан некој истурил некаква киселина и гори; грди, смрдливи меурчиња го растопуваат белиот фустан и црвената беретка исчезнува некаде засекогаш.

Сликарот стана и истрча како едвај да чека да замине и се судри со некој маж чија бела кошула ги доби боите на виножитото од исшараната маица на Сликарот.

Откако се судрија, мажот се исправи, си ја погледна кошулата, бидејќи ме забележа како го гледам зачудено и се вознемири речиси до солзи. Натажена и јас од потврдувањето на моите сомнежи дека Сликарот не ме ни забележал, усрамена по малку од сите глупости што ги правев додека си замислував како и тој ме гледа и како за него сум секси повеќе од кој било, со неколку солзи во очите, му се приближив на мажот, го прашав што е работата и ми објасни дека одел на многу важен состанок и дека не може да се појави така. Бидејќи не изгледаше опасно, а и знаев дека сосетката од станот до мојот ќе ме шпионира додека влегувам дома и сѐ додека си замине ќе наслушнува, не се чувствував загрозено, па му понудив една од моите машки маици што ги користам за спиење. Додека чекав во дневната и пиев на екс огромна чаша вода, како да мислев дека ќе ме прочисти од сиот срам и ужас што ги чувствував, се свестив колку беше убав човекот, кој веројатно во истиот момент е полугол во мојата соба и навлекува некоја од маиците што ги знаат сите мои фантазии и тајни, а јас сѐ на што можам да мислам е како Сликарот не ми одговорил како што очекував! Па нормално дека не ми одговорил така! Се свестив дека поради мојата заблудена заљубеност во невистинска личност, личност на која никогаш не би ѝ се допаѓал некој обичен како мене, не забележувам дека во моментот слушам како се отвора вратата од мојата соба во која е тој и тој излегува, со маицата сѐ уште недооблечена, дека пред мене стои најубавото машко суштество што некогаш сум го сретнала и дека во зелените очи изгледам голема како целиот свет. „Ќе може ли сега да ми дадеш една цигара?“, ми вели и јас сфаќам дека тој беше оној што ме оттргна од набљудувањето на Сликарот и не сум сигурна што сум му одговорила на истото прашање. Подзината и по малку возбудена од совршеното машко тело пред мене, му подавам цигара. Тој ја става во уста, вади запалка од џебот и додека интензивно ме гледа во очи, почнува да плаче. „Умре татко ми пред неколку дена“, одговара на моето неизговорено прашање. Седнува, а јас до него. „Требаше да одам на состанок со една девојка што не ја познавам најдобро, договорени сме уште пред да умре татко ми. Не сакам да одам“. И јас почнувам да плачам за сите таги на овој свет, додека тој ме гушка и тој плаче за својата мајка, за својот татко и за мене, ме држи цврсто во прегратки можеби две минути можеби цело попладне и ми раскажува за неговиот живот, за љубовта, за неговата љубов кон светот и за убавините на светот, за неговиот татко, колку бил прекрасен и јас речиси ги гледам заедно со мама од оној прекрасен свет наместени удобно во некој двосед од облаци, прегрнати нѐ гледаат и плачат и се радуваат што нивните чеда се нашле и се прегрнуваат и повторно тагата и омразата ме поттурнуваат кон терасата и во тој интимен момент, каков што никогаш со никој не сум имала, тој преубав маж станува мојот прв вистински пријател, првата личност што навистина ме запознава и што дознава за мојот инцидент со самоубиството. Откако му раскажувам сѐ, до моментот кога Сликарот се судри со него на клупата, се насмевнува. „Види што имам“, вели. „Неговата беретка“, вели и ја вади старата црвена беретка од малата торбичка. „Му падна, но си замина пред да успеам да му ја вратам. Сакаш да му ја вратиш? Можеби е ова твојата судбина, а не сликата од денес!“ И тогаш во тој момент погледнувам во неговата извалкана кошула фрлена преку фотељата и ги гледам боите со кои беше нацртана сликата што ми го спаси животот, ја гледам црвената боја од беретката на сликата, размачкана токму врз градите на овој прекрасен маж, токму каде што би потекло крв кога срцето би му се раскрвавило и си помислувам дека не ме интересира судбината, ниту терасата, ниту Сликарот, ниту мојата поезија, сфаќам дека овој маж што го истури целото свое битие пред мене како вода во која се туткале четки и бои што паѓа врз големо бело платно, во еден ваков обичен тажен ден, на една ваква вообичаена и малку луда личност како мене е единственото што во моментот е убаво на светот и светот токму мене ми го подарува и го бакнувам како што никого не сум бакнала и се бакнуваме можеби два часа можеби два дена, ги чувствувам неговите вистински раце како ме галат по грбот и неговото тело полно љубов го допира моето и го чувствувам насекаде како го учи полека телово на секакви невидени убавини, го учи дека е полно неискористена љубов и јас конечно, по првпат, повеќе од моментот на терасата пред да ја видам црвената беретка, конечно вистински сум среќна.

Утредента решивме да одиме во Франција, земјата што насликана ми го спаси животот. Сега од Париз, не знам каква ќе биде мојата поезија, сега сум среќна. Не знам дали среќен човек може да пишува поезија. Затоа го раскажувам ова вака. Тука заедно со мажот со бела кошула намачкана со виножитните бои на сликарот, ќе ги бркаме шарените облаци околу Ајфеловата кула во Париз. Кога човек седи на облаци, од кои ѕиркаат Ајфеловата кула, француски кафеа, црвени и секакви беретки, не може да биде тажен. Прашајте ја мајка ми.

2.

29.04.2012

Проклето име

Јас сум Трајче. Обично чувствата и приказните ги цртам, но овој пат ќе се обидам да раскажам нешто што ни Дали не може да го наслика. Значи битно е дека се викам Трајче за да се сфати зошто е толку лошо да се викаш како мене. Не мора да објаснувам колку е важно името за сѐ…  и за сѐ е виновно токму тоа.

Јас сум Трајче. Трајче… ТРАЈЧЕ! Да се викав некако поинаку, некако поубаво, немаше да завршам вака. Да се викав некако цврсто. Можеби Максимилијан. Трајче е селско и ептен обично име. Премногу.

Да се викав ете Максимилијан, на пример, а не Трајче, прво и основно немаше цртежите да ги чувам во подрум да фаќаат прашина, ќе се обидев да успеам, ќе направев некоја изложба, некој ќе видеше некој мој цртеж. Да не се викав Трајче кога ми прозборе за првпат и конечно жената што веќе со години зазема огромен дел од умов, жената што јас ја викам Писателка зашто немам друго име за неа, а таа секогаш нешто пишува, да се викав поинаку немаше да избегам пред некој ден кога ми прозборе како попарен, туку ќе ѝ кажев дека е како консумирање на најубавата слика, најубавата поема, Ноктурното во Цис-мол од Шопен, вино и истовремено чешкање по грбот, дека нејзиното постоење го полни светот со причина за моето постоење, дека не сум толку страстен пушач, колку што веројатно мисли дека сум, дека добар дел од цигарите што ги палам на терасата не ги пушам – глумам, дека тоа е само изговор за да ја гледам како пишува, како чита, како спие или како гледа филм во нејзината соба, дека ми е страв да ја допрам зашто мислам дека ќе се слеам со универзумот при тој допир. Дека всушност страдам од ужасна фобија од височина. Толку ли е тешко човек да рече нешто по зборот „здраво“? На еден Максимилијан, Макс, Макси, Максим, не би му било тешко, сигурно. Ама на еден Трајче… Трале си трае, не си зборува… Што може еден Трајче да каже после „Здраво“?!?!?!

Да се викав Максимилијан, можеби дури и ќе бев од Франција (ако може човек да се вика Максимилијан таму). Не, можеби немаше да сум од таму, но да се викав Максимилијан дефинитивно ќе се преселев во Франција, оти еден Максимилијан може да живее во Франција или каде и да е на светов. Таму Писателката би ја запознал во некое париско кафе, на некое убаво плоштатче. Таа би посегнала по цигара, а јас би се појавил како најголем џентлмен и би ѝ ја запалил цигарата. Како во сцената од Малена, но само јас и таа на целиот мал плоштад. Потоа случајно би забележале дека сме од истата земја, бидејќи јас би кажал некој збор погрешно и не сакајќи би си се опцул на нашки. Тогаш таа би ми прозборела на мојот јазик и би се изнасмеале. Таа би била таму на некаков книжевен фестивал, јас би бил веќе прочуен сликар. Потем би ѝ помогнал во уште некоја неволја, како прав херој, можеби таа би си го имала заборавено паричникот и јас би ѝ го платил кафето. Би ни се сретнале погледите и би ни се закачиле како прав на неквалитетен капут. После неколку дена јас би поминал повторно од кафето и би ја видел таму, како седи и ме бара во лицата на околните маси. Потоа би ме поканила да седнам до неа и во пријатниот разговор, во кој би се чувствувале како да се знаеме од многу одамна, би ми кажала дека по нашата прва средба чувствувала дека судбината нѐ донела на истото место, не само поради потеклото, туку и бидејќи таа и не живеела, ниту пак работела во близина, дека кога сме се запознале била таму по низа необјасниви случајности и дека затоа и доаѓала веќе со денови во тоа кафе. Наскоро би започнала нашата врска, врска од вино и страст. Би го имале најдобриот секс што го видела планетата. Какви 9 и пол недели, какви порно филмови. Врската би ни била раскината накратко, по неколку надворешни пречки, кои јас на најромантични начини би ги средил, па би се смириле и јас би ја запросил. Посебно, нормално. Еден Максимилијан не може да запроси жена на некој обичен, селски начин.

Добро бе, еве и да не живеев во Франција. Сигурно ако се викав Максимилијан или било како поинаку, само не Трајче, тогаш кога ми прозбори ќе започнеше нашата приказна. Јас ќе имав прекрасно тело. Цврсто. Како името. Ќе бев згоден, како оној Алекс О’Лофлин или некој друг. Ќе имав онаква убавина, некаква божествена каква што би ѝ прилегала на нејзината совршеност. Немаше да седам секој ден на терасата, дури и во најладните зимски денови. И ќе ѝ прозборев јас нејзе оној ден на улица: Те знам, ќе ѝ речев. Пробувам да те насликам. Ти живееш во станот спроти мојот, ќе ѝ речев. Првпат кога те видов изгледаше како најчистата душа на светот. Изгледаше слеана со светот. Ветрот те галеше со долгиот бел фустан, додека стоеше со раширени раце прегрнувајќи го светот. Се преправаше дека леташ, но јас навистина те видов како лебдиш над терасата. Никогаш пред тоа ниту потоа немам доживеано такво нешто. Оттогаш сакам да те нацртам таква. Тогаш таа би ми позирала и јас би ја направил мојата најдобра слика. Сонувачката. Таа лета во најубавиот бел фустан од кој ѝ ѕиркаат и најскриените места над некоја обична зграда во некое мистериозно небо. Кога не би бил Трајче, можеби би бил познат сликар. Некоја важна личност би имала видено случајно некоја од моите слики. Можеби Сонувачот. И би ми ја купила и така би тргнала мојата неизмерна слава. Сите би ме почитувале. Би ме нарекувале следниот Дали, на пример. Еден Максимилијан може да биде следен Дали. Како може еден Трајче да биде следен Дали? И јас те знам, би ми рекла. Кога пушам цигара на терасата те гледам како црташ, би ми рекла. И би ја однел на кафе, или на филм, или на месечината ако сака, би ѝ цртал, би ја цртал, или би престанал да цртам ако сака, за потем барем еднаш од блиску да ја видам како откако ќе облече широка маица што ѝ трепери врз бедрата, залегнува на креветот, отвора книга, а потоа секогаш нервозно прави гримаса и станува да ги земе очилата, кои ги заборавила на масата, додека јас се насмевнувам задоволно, зашто секојпат кога таа ги заборава очилата ми ја подарува најубавата слика, камо да можев да ја насликам: таа, боса, со широка маица, нервозно трчка низ долгата соба, со најслатката гримаса и благо се наведнува над масата, ги зема очилата, погледнува низ нив и токму во тој момент изгледа како да гледа баш во мене, како тие магични очила да ѝ покажуваат накај нејзината судбина – јас, и јас ја губам сосема рамнотежата и адреналинот ми е на исто ниво со месечината над нас, и тогаш ја проколнувам месечината – „ти можеш сѐ да видиш проклета да си!“, потем таа прави уште една гримаса – очилата ѝ се валкани, зашто секогаш заборава да ги извади пред да почне да ја облекува широката маица и секогаш ги валка самата, додека се заплеткува во маицата и ги фрла врз масата, за како во ритуал да ги заборави, па потем ги чисти со долниот дел од маицата, а јас речиси можам да го видам нејзиниот колк и телото речиси ми губи свест, речиси ми лебди над високата зграда, заборавам и на височината и на цртањето и на запалената цигара во мојата уста. И штом ќе се вратам во нормала истрчувам назад во нов неуспешен обид да ја насликам токму во тој момент, да ја насликам онака како што навистина ја гледам само јас: совршено нереална.

Трајче. Трајче сликарот. Боже сачувај! Како побогу да продолжам? Здраво, јас сум Трајче. Ужас. Како еден Трајче да ѝ се претстави на таква прекрасност од жена… Трајче за разлика од еден просечен Максимилијан е некој што кога за првпат ќе го чуе нејзиниот глас, кога таа ќе му рече „Те знам“, ќе рече „Здраво!“ и ќе си замине како најголем дебил на светот. Трајче е некој што потоа ќе се мисли десет минути, на клупата во близина, дали да се врати и да ѝ прозбори нешто. Трајче е истиот тој глупак што во десетата минута, токму кога ќе ја фрли цигарата по конечната одлука да не ѝ прозбори, зашто и што всушност би ѝ рекол, ќе се судри со најзгодниот маж што некогаш го видел со сопствените очи, истите тие проклети очи што подоцна тој ден ќе бидат почестени со уште еден приказ од тоа прекрасно машко суштество, полуголо, во нејзината соба.

Проклет да си Трајче. Ти, твојата слика, твоите комплекси, твоето мало недоразвиено тело, твојот грд крив нос, твојот кукавичлук, твоето име и Франција.

03.05.2012

Франција

На терасата од спротива со денови не ја гледам. Не знам што се случува. Се трудам да ја нацртам онаква каква што беше кога ми рече „Здраво. Те знам“. Што ли значеше тоа? Можеби и таа ме гледала сето ова време? Иако, никогаш не ми делуваше така. Некој ѕвони на врата.

Отворам. Пред врата типот со кој се судрив пред некој ден и што потем го видов кај Неа во соба.

– Здраво, јас сум Максим. Пред некој ден се судривме и ја испушти береткава. Твојата сосетка Јана, спроти тебе точно живее, ми го посочи твојот стан, така знаев каде да те најдам, како се викаш?

– Се викам Трајче.

– Драго ми е Трајче. Слушнав дека си сликар, ја продаваш ли сликата со некој тип во облаци, нешто со Ајфеловата кула?

– Сонувачот?

– Не знам како се вика, но ти и твојата слика, Трајче, ми ја донесовте најголемата среќа во животот. Поради вас со Јана, спроти тебе живее, не знам дали ја знаеш, утре заминуваме за Франција…