Извадок од романот „На пат кон Дамаск“ на Елизабета Баковска.

Таа паметеше многу работи. Всушност, таа никогаш не забораваше ништо. Со години веќе беше овде, на ова место, немо следејќи ги деновите, еден по друг, еден по друг, и годините, една по друга, една по друга… Проколната беше со своите сеќавања, кои најмногу ги имаше последниве години, откако остана сама. Заборавот постоеше на некое друго место, на кое таа не можеше да отиде, барем сè уште не. Овде постоеја само таа и безбројните спомени.

Се сеќаваше на јагнето што го заклаа да го стават во темелите. Блееше и плачеше како дете, а крвта му течеше по правливата улица (тогаш улиците во овој крај од градот уште беа само набиена земја, оти калдрмата дојде многу подоцна). Лицата им беа мрачни, предвреме посивени и остарени од надничарење и работење на отворено, по студ и по жега. Кошулите веќе им беа замирисани под мишка и потемнети на јаките од препотување, подотпарани кај рамената и без понекоја петлица. Жените мешаа малтер рамо до рамо со нив, го тураа во дрвени корита и им го носеа до темелите. Една од нив со кофа вода од бунарот ја заплисна крвта на јагнето подалеку на улицата, кон отвореното каналче што течеше во близина.

Војната дојде пред да ја покријат. Ќерамидите ги редеа ноќе, на газиени лампи, од страв дека денски нешто ќе им падне на глава. Иако небото беше чисто, секогаш се слушаа некои експлозии и бомбардирања кои се чинеа како да доаѓаат сè поблиску.

За неа, војната повеќе значеше страв и глад, отколку било што друго. Педантните Германци не доаѓаа во споредните улички. Децата на плоштадот и кај Дивизијата им ги светнуваа црните чизми и тие потоа маршираа по корзото, гледајќи по раскикотените девојки кои минуваа две по две, ангаже, и под око ги подгледнуваа високите и стројни офицери. Бугарите, пак, беа презафатени со бркање на гимназијалците по ридовите, и редовно го полнеа затворот од другата страна на реката со оние што ќе ги фатеа.

Бебето умре четириесет и четвртата. Плачеше цела ноќ, а мајка му си го пресече прстот со зарѓан жилет за да му даде да цица крв. Друго немаше – градите ѝ беа овиснати како празни ќесиња на комарџија кој си го прокоцкал сиот имот. Сабајлето плачењето престана. Таткото самиот изделка мало ковчеже, го закова и на рамо го однесе до гробиштата.

Кога градот го ослободија, тие пак почнаа да водат љубов. Откако по улицата стивнаа веселите поздрави на ослободителите кои маршираа насекаде низ градот, за првпат после долго време таа ги слушна нивните воздишки наместо нејзиното плачење. Другиот ден, мајката замеси леб од брашното што го зеде со купони, кога бакалницата на капиталистот што живееше до црквата се национализира за да се нахрани гладната работничка класа. Мажот почна секој ден да излегува во пет наутро за да оди на фабрика, а да се враќа во три за ручек.

Еден ден, тој реши дека треба да почне да оди во вечерно училиште. Следните две години, почна да се враќа во осум навечер наместо во три. Откако ќе вечераа, тој вредно ги пишуваше своите задачи покрај топлиот шпорет додека на него се вареа белите алишта во големо тенџере.

Таа се сеќаваше на денот кога тој ја донесе својата диплома и гордо ѝ ја покажа на жената. Таа ги бришеше очите полни со солзи радосници кога тој почна секое утро да излегува, облечен со костум, на новиот точак за да ги учи децата. Се враќаше со големата торба од телешка кожа полна со домашни задачи, и на електричната светилка во кујната, седнат до топлиот шпорет ги прегледуваше навечер.

Таткото на мажот умре пред да се роди новото бебе, во куќата на другиот крај од улицата. Рекоа дека по долги години аргатување, срцето му попуштило, и дека умрел без да сети, во сон. Оние што доаѓаа да посакаат спокој за неговата душа не беа ни излезени, кога почнаа да доаѓаат другите за да честитаат за внучката.

Со години немало дете, се сети таа, а девојчето беше весело и живо како пиле. Таа трчкаше низ собите, а лакуваните чевличиња тропкаа по новиот паркет. Смеењето ѝ гргореше како бистро поточе, и нестрпливо си ги зафрлаше перчињата темна коса што и паѓаа над очите додека црташе на масата во кујната.

Тоа беа најубавите години за неа. Девојчето некако направи сите да бидат подобри и поубави, им ги разнежнуваше срцата, па сите се смееја кога се смееше таа, и сите трчкаа низ собите за да најдат каде е скриена. Таа си потпевнуваше, ги редеше куклите една до друга по височина и по големина, и трчаше во дворот да го пречека татко ѝ кога се враќаше од работа.

Бабата умре во истата куќа на другиот крај од улицата кога девојчето, сега девојка, замина да студира во големиот град. Мајката и таткото решија да не ѝ кажуваат додека не дојде на викенд. Тогаш за првпат ја слушна девојката како плаче. Плачеше цел ден, зад заклучената врата на својата соба, додека мајка ѝ залудно ја викаше да јаде. Кога излезе од собата, со сосема суви очи, уште цел еден ден не им прозбори, како тие да беа виновни за сè.

Го паметеше и шамарот на таткото, оној ден кога девојката дојде дома со голем стомак, сама. Тоа беше единствениот пат таткото да ја удри. Девојката си ја тргна косата од очите, спакува една торба и си отиде. Таа вечер, таа за првпат го слушна таткото како плаче.

Ја немаше една година, а потоа се врати, со бебето. Таткото ја носеше торбата, а мајката го позеде бебето кога влегуваше во куќата. Во прво време зборуваа малку, но потоа, како што бебето растеше, подзаборавија колку си беа лути еден на друг, и радоста пак се всели во нивните животи.
Детето ѝ донесе нешто што пред тоа го немаше – музика. Дури и кога плачеше, неговите липања беа секогаш ритмички, секогаш мелодични. Се смируваше кога ќе го земеа в раце, кога му потпевнуваа и го нишкаа. Кога потпорасна и почна да шета со дедо му, сега пензиониран, му го купија првото гитарче. Упорно вежбаше со денови, и кога една од жиците пукна, демонстративно побара „сериозен музички инструмент.“ Мајка му се изнасмеа и следниот ден му купи убава, голема гитара.

Музиката потоа се прошири како бескрајна плима низ собите, постојано различна, постојано чудесна, со сите плочи и касети што тој секојдневно ги купуваше. Музиката замолче само тогаш кога бабата ја однесоа на болница и веќе не ја вратија. Мајката вареше пченица во кујната, а дедото седеше на столчето до шпоретот, загледан во тенџерето. Тој ден, таа ги слушна како за вторпат плачат и двајцата, заедно, тивко, таговно, безнадежно…

Некако многу бргу после погребот, дедото остана сам. Мајката и момчето што ја љубеше музиката, заедно со неколку нејзини торби, и со сета негова музика, и со неговите книги, оти сега почна и да чита, заминаа да живеат на некое друго место. Дедото слушаше радио, читаше весници, и секој ден наутро излегуваше да игра шах во паркот со другите пензионери. Навечер се враќаше дома, гледаше телевизија и јадеше од манџичките што самиот си ги готвеше. Понекогаш, ги разгледуваше старите црно-бели фотографии од еден албум со кожни корици. Едно утро, тој не стана од својот кревет цел ден. Дојде и другото утро, а тој сè уште не стана од креветот. На третиот ден, дојде ќерката.

Таа се сети дека тој ден за последен пат ја слушна како плаче. Седеше на колена до брачниот кревет на родителите, во кој со години никој не водел љубов, го држеше мртвиот татко за рака, онаа истата со која пред толку години ја удри, и долго, долго плачеше. Потоа стана, си ги избриша очите, и од телефонот што пред некоја година го ставија во куќата, се јави некаде.

Откако го изнесоа ковчегот, ја заклучија влезната врата. Завладеа тишина. Немаше луѓе, немаше смеа, немаше музика. Таа остана сама. Во таа самотија за која не беше создадена, оти куќите се градат од луѓе за да бидат полни со луѓе, нејзините празни соби се полнеа само со сеќавањата на сите тие години во кои ги живееше животите на своите сопственици. Со северните ветрови кои ѝ ги поткреваа ќерамидите и ја носеа зимата, со некоја суверена мудрост на онаа која знае сè и не заборава ништо, таа слушна како се приближува уште една војна.