„Сакам да можам да напишам дисторзија, да напишам гранџ, можам ли“, се прашува нараторот размислувајќи за тоа дали луѓето ќе те сфатат „ако кажеш дека птиците зборуваат“ со тебе. Станува збор за прашање, или дилема која би можела да биде клучна наративна позиција во интелектуално, емотивно и матафорички пребогатите „Годишни времиња“ на Јулијана Величковска. Притоа, доколку дисторзијата се сфати само како промена на фрекфенцијата на звукот, а гранџ-музиката само како „валкан“ звук, со гитарска дисторзија и текстови исполнети со гнев, фрустрација, досада, тага, страв и депресија, тогаш одговорот на прашањето „можам ли“, кое од позиција на раскажувач е магистрално наративно прашање, веројатно е негативен. Меѓутоа, ако е во прашање „медицинско“ толкување, односно ако дисторзијата се сфати метафорички како изместување на зглобот, на пример, тогаш одговорот може да биде позитивен, зашто целата приказана всушност со бави со серија лацнувања на „зглобот на животот“, односно „глуждот на опстојувањето“. Патем, она што се случува меѓу две такви лацнувања е онаа празнина што боли, но празнина што не се пополнува со „искривен звук“, односно гнев, тага, досада и фрустрации, туку со промена на фрекфенциите на љубовта, со спомени што допираат до дното на душата, до сржта на постоењето. А еве како тоа во кратки црти низ својата приказна-патување го прави Величковска.
Веднаш, на почетокот, по фиксирањето на годишните времиња со состојба/ предмети/ суштества кои, би рекеле, и како парадигма го одредуваат времето низ коe се патува, следува наративната линија која започнува од „апаратот за поништување на возните билети“, кој, можеби, „повторно останал без мастило“, па сега повторно „ќе мора да му се докажува на контролорот дека уредно го поништив билетот“. Кој билет? Билетот на животот? Доколку животот се сфати како патување со контролор, се разбира. Или: „Автобусот запре. Погледнав низ прозорецот. Уште неколку станици возење, а мојата приказна за розовите нешта во мојот живот привршуваше како конец од клопче што се одмотува…“ И потоа пак „Автобусот запре. Жената што личеше на баба ми слезе на станицата. Ја гледав како заминува. Нешто ме болеше. Во градите. Болеше. Но како може да боли празнина, се запрашав.“ И потоа пак движење/ животот/ патување до крајот, до „мојата станица“, а оној што патува заедно со нараторот може само да ужива во приказната, во духовитоста на раскажувањето, во ритамот на реченицата, која најчесто звучи како „стихови во низа“, во деталите доловени преку сосема необични споредби, како онаа со бабурата, што всушност е една од најдобрите препораки за еден прозаист.
Патем, ако овде барем за миг се земе предвид теоријата на книжевноста, мора да се каже дека авторот мошне умешно раководи со точката на гледање, па нарацијата се преплетува низ јазлите на хомодијагетски и хетеродијагетски наративен дискурс, односно низ приказни, во кои раскажувачот освен што е внатре, во својата приказна и како лик, исто така повремено е и надвор од приказната, следејќи ги настаните што се случуваат без негово, односно нејзино присуство. Сепак, без разлика на пристапот во исчитувањето на текстот, секогаш останува она што е најважно – приказната. Без добра приказна секое толкување е залудно. А има ли подобра приказна од вистинската приказна, од приказната што се живее, приказната што ја испишува животот, приказната што ја потврдува животот, приказната што ја сочинуваат вистински, значи успешни прозни ликови, живи луѓе, со „вистински“ имиња, со „вистинска“ биографија. Или приказна што се прифаќа како вистинска, што е уште еден комплимент за авторот и за приказната. Впрочем, секоја приказна е вистинска ако e уверлива, ако е раскажана од автор што умее да нѐ увери дека навистина го раскажува својот живот. А во „Годишни времиња“ ваквиот впечаток ја следи речиси секоја реченица, секоја епизода, секоја „помината станица“. Следејќи ја главно постапката на хомодијагетски дискурс, всушност, се добива уште посилен ефект во полза на документарноста, а главниот лик само повремено излегува од реалноста на својата приказна, влегувајќи во реалноста надвор од приказната, односно потврдувајќи ја основната идеја на нараторот за тоа дека животот е она што ќе се запомни, но и она што ќе се раскаже. Со ваквата мошне умешна авторска определба практично е решена рамката, во која е врамена сликата, или, поточно, сликите и сликичките што ја сочинуват главната приказна раскажана во прво лице, генерално хронолошки, но со навраќања и преплетувања на различни темпорални секвенци, кои, кога точно би се пресметале временските периоди што ги покриваат, веројатно би зафатиле распон од „едно ќебенце на багажникот од велосипедот“ до „еден гоблен со папагали“ кој „ќе остане незавршен“, а сето тоа на маестрален начин го сумблимира минатото и сегашноста во еден миг, во еден живот составен од многу животи што го заплискуваат брегот на спомените. А, познато е, ниту еден човек не е осамен остров, за секој од нас некој морал да живее и, за жал, некогаш, одамна, еден ден, морал и да умре.
Значи, станува збор за дело што се чита во еден здив, дело што влегува во самиот врв на поновата македонска прозна продукција. А секое дело е книга, но не секоја книга е дело, па затоа и Пруст во една прилика ќе рече дека има писатели што се подобри од својата книга, но тие книги не се книги. Затоа клучно прашање за фундирање на соодветен естетски критериум е прашањето за тоа која книга е уметничко дело? Одговорот е – само онаа што носи естетска информација, и за тоа погоре веќе зборувавме. Се разбира, естетската информација може да се измери единствено со читање, и само со читање. Сосема друго е прашањето како таа естетска информација потоа да се измери со таканаречен „естетски квант”, со кој се мери нивото на уметничката творба, но и нивото на уметничката култура. За да има разумно користење на критериумите за диферецијација на уметничката литература, мора да се воспостави принципиелен критериум за „единица мерка на естетска информација“. Ако не се утврди вистински естетски критериум, може да се дојде до апсурд да говориме за книга во која има десет, меѓу 10 и 100 запирки или меѓу 100 и 100 запирки итн., значи може да дојдеме до мерење на техничките перформанси на текстот, а сосема да го занемариме суштинското за еден уметнички состав, односно оној фин склад на срцевиот пулс со семантичката содржина на зборовите и нивниот емотивен набој. Ако се следи ритамот на срцето, а видовме дека тој е поврзан со суштината на секој прочитан збор, во автентичноста на наративниот глас, тогаш на читателот не му се потребни никакви запирки, затоа што самиот пулс ги обележува местата за одмор меѓу значењето на зборовите и нивната емотивна содржина.
Секој читател на „Годишни времиња“ не само што ја дешифрира содржината на книгата туку во неа ги вградува и своите сопствени асоцијации и набљудувања, а истовремено се враќа кон својот социјален и психички свет, односно ги збогатува своите асоцијации и сознанија низ самиот текст. Секое дело во историскиот миг на своето појавување одговара на извесни очекувања, одредени норми, конвенции и односи во книжевноста, но читателот секогаш е ист, значи идеален. Според Сартр, слободата на пишувањето е апел за слободата на читателот, и само читателот, и единствено читателот, може да направи еден текст да проговори, или, како што се вели, само читателот може потенцијалната смисла на делото да ја конкретизира во современо значење, внесувајќи ги во референцијалната рамка на делото своите сфаќања за светот. Со други зборови, читателот го создава делото според себе, следејќи го ритамот на своето срце во склад со ритамот на писателот и сопствените сознанија за светот. И тогаш, ако бев добар човек, како што вели на едно место нараторот на „Годишни времиња“, ќе ги разберев растојанијата помеѓу луѓето, а со тоа секако, и животот и смртта: „Стравот од смртта настана кога големиот зајак ги уби сите четириесет и две штотуку родени зајачиња. Ги уби сите… Автобусот нагло запре. Замириса на изгорени гуми и пластика… Имав уште неколку станици до мојата, но некако ми тргна пишувањето. Решив да го искористам времето… Никогаш никој не ќе ме сака ако ја зборувам вистината. Вистината е пипер в очи, велеа… Снимам, премотувам, дури и влијаам врз приказната… Се чувствував празна. Како бабура на која ѝ ги извадиле дршката и семките и ја подготвиле за полнење, но, ете, не стасал филот. Па можеби, ако не се расипе, ќе ја додадат во утрешната салата. Можеби. Но некој ќе ме проба и ќе заклучи дека горчам како стара марула. И мојот живот како зеленчук тука ќе запре… Мртви птици. Гравитацијо, зошто не ги оставаш да почиваат на небото? И крајот. Мојата станица. На твојот гроб секогаш поставувам прашања. Твоето отсуство не одговара…“
И на крајот, читајќи го ова за отсуството што не одговара, срцето повторно го бележи ритамот на семантичката содржина на зборовите и нивниот емотивен набој. Срцевиот пулс ќе ја регистрира содржината на зборовите и нивната емотивна суштина, а потоа мозокот можеби само ќе праша: „Дали читањето е одмор за сопственото мислење, како што вели Шопенхауер, или мислењето е најважниот и типичен психички процес соодветен токму за читањето?“ Или: “Време е да го отковеме Прометеј од карпата. Орелот, дали конечно ќе се смири?“, ќе рече Јулијана Величковска во својата исклучително успешна, исклучително читлива и духовита книга, во која годишните времиња се само простор за „празнината што боли“, односно рамка за гравитацијата што не ги остава птиците да почиваат на небото.

Блаже Миневски