Извадок од романот „Недела дена во животот и смртта на Гроздан“ на Ѕвездан Георгиевски.

Петок е ден за кафеана. Секој петок, точно напладне, тој, Изет и Бошко се во кафеаната „Кај Коле“ (таканаречен „Колевден”). Ритуалот е ваков: оди до трафиката на Ѓош, го купува својот омилен неделник „Време“, потоа пешачи до „Кај Коле“ (20 минути), нарачува џигери и ракија, а потоа поминува на пиво и – што донесе денот. И така едно седум-осум години, откога остана без работа, односно откога е фриленсер, како што денес сакаат да ги именуваат новинарите без постојан ангажман.

,,’Време’ не стигна?“, прашува Гроздан.

„Стигна, како не стигна.“

„Па, кај ти е?“

„Го зеде.“

„Не го зедов.”

„Го зеде пред 20 минути.“

„Не го зедов, не ме прави будала.“

„Добивам четири броја. Едниот го зеде оној комшијата со шеширот, другиот госпоѓа Анѓа, третиот јас и четвртиот ти. Не ме прави ти будала.“

Гроздан без збор заминува од трафиката и еве го веќе како седи на неговата маса кај Коле. Сам е. Изет и Бошко уште ги нема. Пред него се редовната петочна порција џигери, салатата и ракијата. Не може да се сети дека ги нарача, но тоа и не го изненадува многу. Секој петок е истата рутина, па често Коле ќе ги подготви џигерите за Гроздан, шарската за Бошко и ќебапите за Изет уште однапред.

На масата нема соларник.

„Коле, дај ми сол.“

„Аман со таа солта. Ти ја дадов уште пред 20 минути“, довикува Коле од шанкот.

„Не си ми дал ништо“.

Коле мрзоволно доаѓа до масата на Гроздан. „Еве ти ја солта“ и покажува кон аголот на масата каде што вообичаено стои целиот каранфиндл. И еве го, навистина, тука: оцет, зејтин, бибер и сол.

„Извини, не видов“, пропелтечува Гроздан. Коле внимателно го набљудува.

„Добар ли си? Нешто си ми блед. Да ти донесам кафе, лимонада…“

„Не треба, само сум уморен”, речиси шепоти Гроздан. „Бошко и Изет уште ги нема“?

„Заминаа.”

„Како заминаа“?

„Заминаа пред 20 минути“.

Гроздан пцуе во себе и го вади мобилниот телефон.

„Во овој подрумот твој никогаш нема мрежа. Ќе излезам надвор да се јавам, а масата нека остане ваква.“

Му ѕвони на Изет. Телефонот упорно и здодевно го дава оној сигнал дека бара, бара, бара… сѐ до исклучување. Гроздан се обидува вторпат, третпат, и уште еднаш, и уште еднаш… И ништо. Се обидува кај Бошко. Овојпат телефонот веднаш му дава порака дека „корисникот што го барате го исклучил својот телефон или е надвор од досегот на мрежата“. Ебате кретените, и после јас сум пцуел многу.

Денес ништо не е како што треба, му поминува на Гроздан низ глава додека се приближува кон својата маса во

кафеаната. Таа е празна, белиот прекривач е речиси совршено чист (се разбира, онолку совршено, колку што тоа може да биде во кафеаната кај Коле), само на аголот стои каранфиндл. Комплетен: оцет, зејтин, бибер и сол. Коле му ги тргнал џигерите, ама Гроздан решава да не се лути. Знае дека Коле има некои семејни проблеми и веројатно е расеан.

„Коле, кај ми се џигерите“?

„Кажи прво ‘здраво’ да те ебам.“, довикува Коле од шанкот. „Еве, сега ќе бидат.“

„Само ти дај ми ги.“

„Сега, сега…“, се губи гласот на Коле зад шанкот.

Коле, со својот неверојатно бавен чекор, првин му ја носи чашката домашна ракија (Само келнери можат да извежбаат толку совршен бавен чекор. Да се направи Светско првенство за најбавни келнери ќе има најголема конкуренција), па исто толку бавно се враќа зад шанкот. По долги, одвратно долги пет минути, доаѓа и салатата.

„Каде се џигерите“?

„Аман, бре. Еве ги, за 15-20 минути“, довикува Коле од зад грб, бавно оддалечувајќи се од масата.

Гроздан сфаќа дека Коле допрва ќе ги подготвува џигерите. Длабоко вдишува и издишува. Денес ништо не е во ред, повторува во себе. За да му помине времето, решава да се поигра малку со каранфиндлот, поточно со солта и со биберот, да ги истури (за инает на Коле) на овој најбел прекривач во историјата на кафеаната и да прави кругови од нив. Но, каранфиндлот, сосема неочекувано, се наоѓа предалеку. Или масата е поголема од претставата на Гроздан за неа. Ја пружа раката колку што му е долга. Бадијала.

Му недостасуваат уште неколку сантиметри до соларникот. Се поткрева, ама каранфиндлот како да бега. Ја превиткува половината преку масата, ја испружува раката, а каранфиндлот и натаму се оддалечува. Се качува на масата и трча кон каранфиндлот. Мора да ги земе солта и биберот. Чувствува дека нозете му се тешки и дека ја губи трката со каранфиндлот, но не се откажува. Многу сум уморен. Многу сум уморен. Денес ништо не е како што треба. Белиот прекривач се претвора во непрегледна снежна долина. Стапалата му се влажни. Морав да ги обујам зимските чизми. Нозете му пропаѓаат до колена во снегот, а каранфиндлот е сѐ подалеку и сѐ подалеку. И сѐ поголем. Сега го гледа како една голема планина, до која мора да стаса. И, еве ги, токму кога треба, тука зад аголот, хаските и санките. Токму како што замислуваше кога беше дете. Токму како во романите на Џек Лондон. Се качува на санката. Го зема камшикот и ги камшикува хаските со сета сила, а тие со огромна брзина итаат напред кон планината.

„Еве ти ги џигерите”, вели Коле со својот монотон глас.

На масата, пред збунетото лице на Гроздан, одеднаш се појавува порција џигери. Од десната страна е салатата, а од левата чашка ракија. Го нема само каранфиндлот.

„А сол“?

„Ауу, солта секогаш ја заборавам”, промрморува Коле и се влече до соседната маса да го префрли тамошниот каранфиндл на масата на Гроздан.

„Него, Изет и Бошко уште ти ги нема?“, прашува речиси незаинтересирано Коле.

Гроздан седи скаменето извесно време. Како да ги чув- ствува сите там-тамови од африканските џунгли во својата глава. „Молам“?

„Кај ти се Изет и Бошко?“, Коле е незаинтересиран, ама упорен.

„Заминаа”, повторно шепоти Гроздан.

„Каде заминаа?“, овојпат е пољубопитен Коле.

„Не знам. Заминаа пред 20 минути. Пред јас да дојдам.“

Коле сега веќе внимателно го набљудува Гроздан.

„Добар ли си? Нешто си ми блед. Да ти донесам кафе, лимонада…”

„Не треба, само сум уморен”, речиси шепоти Гроздан.

„Ќе отидам до WС да се измијам малку“, пропелтечува Гроздан, „а масата нека остане ваква.“

„Оди, оди…“, рамнодушно одговара Коле, бавно оддалечувајќи се кон шанкот.

Гроздан намерно ја остава подотворена вратата од тоалетот. Од огледалото над лавабото може да види што се случува со и на неговата маса. Дали Коле пак ќе му ја земе порцијата џигери или ќе му ја скрие солта? Дали е ова некакво исмевање на неговите жалби од достасаните години? Едноставно, тој е рационален човек и сака да има контрола врз работите.

Ја пушта водата од чешмата и буквално ја става главата под неа. Водата му се истура низ вратот и темето. Потоа зафаќа со двете дланки колку што може повеќе вода и се прска по лицето. Го зема сапунчето и долго го трие со рацете, а потоа исто толку време го трие лицето и затворените очи. Небаре така ќе си ги исчисти конфузните мисли. Се плакне. Ги отвора очите. Погледнува во огледалото и се стаписува. Од огледалото го гледа неговата маса, а на неа седат тројца мажи. Бошко, Изет и тој – Гроздан. Пред секого од нив има порција со храна: шарска, ќебапи и џигери.

Пред Изет има чаша бело вино, пред Бошко пиво, а пред него ракија. Му се чини дека неговиот двојник гледа токму во него. Погледите им се вкрстуваат преку огледалото.

Гроздан ги затвора очите. Чувствува неверојатна вртоглавица и малаксаност. Се потпира со рацете на лавабото. Не може да ги придвижи ни рацете ни нозете. Прибери се, прибери се. Полека ги отвора очите и со крајот од погледот ѕирка во огледалото: на масата седат Бошко и Изет, пред нив има порции шарска и ќебапи. Пред празното столче на кое што седеше тој може да се забележи веќе начната порција џигери.

Сѐ ќе биде во ред, сѐ ќе биде во ред. Многу си уморен, сѐ ќе се врати во нормала, повторува во себе. Полека се врти кон масата и, глумејќи нормалност, со несигурен чекор се довлечкува до столчето и седнува. За среќа Изет и Бошко жестоко дискутираат за некакви прашања од квантната физика и за можноста од постоење на паралелни светови така што речиси и не ја забележуваат неговата појава.

„Стасавте?“, Гроздан и самиот се изненадува од своето прашање.

„Достасавме, а ти?“, Бошко сака да биде саркастичен.

„Ве барав и двајцата на телефон. Ве немаше“, продолжува Гроздан.

„Е, да, замисли од нигде-никаде ми пукна дисплејот на екранот и телефонот ми цркна. Ми иде да се убијам. Пола живот ми е внатре“, весело вели Бошко, како да објавува дека добил премија на лотарија.

„Јас си го заборавив мојот дома, ама ако: вака полесно се живее“, вели Изет.

Одненадеж Гроздан на масата го здогледува најновиот број на неделникот „Време“, ставен како подлога на каранфиндлот.

„Чие е ‘Времето’?“, прашува.

„Како чие, па ти го донесе“, одговара Изет. „Ептен си излапен.”

Гроздан се прави како да му е сеедно и зема еден залак од џигерите.

„Буба е уште на пат?“, прашува Бошко.

Да, Буба. Камо да беше тука. Неговата драга сопруга. Отиде на некој семинар во некој град некаде во Средна Европа, во некој град со неизговорливо име. Не е Гетеборг, не е во Шведска, ама беше нешто слично.

„Сега водиш швалерки по дома“, продолжува Бошко.

„Сакаш да ти го изнајмам станот на саат“, одговара Гроздан.

„Кога ќе дојде Буба да ми дојдете на гости во викен- дичката во Добар Дол. Поканата важи и за тебе Изет, со Мерсиха. Марија ќе замеси пита.“

Во тој миг, небаре случајно, Гроздан погледнува кон подотворената врата од тоалетот. И се стаписува. Се гледа самиот себеси како се гледа во огледало. Погледите им се вкрстуваат преку огледалото. Одеднаш изрипува од столчето, исто онака како што тоа го прави Бошко кога ќе го фати грч на мускулот под левото колено, и истрчува низ врата. Успева само да викне: „Морам да одам. Кажете му на Коле да ја пише сметката на мојот рабуш.“

Гроздан трча со цела сила, како без душа. Се удира од минувачите, но не забележува. Некое дете од другата страна на улицата покажува кон него, а мајка му го тргнува на страна. Гроздан продолжува да трча. Крвта му удира в глава, погледот му се заматува. Што подалеку, што подалеку. Каде се сега проклетите хаски и проклетите санки? А трча кон својот стан.

Ете, излегува да ја изгуби силата по 20 минути трчање, токму пред трафиката на Ѓош. Застанува и едвај зема здив.

„Ќе земеш ‘Време’“, како од далечина го слуша гласот на Ѓош.

„Зедов“, прозборува меѓу два здива.

„Не зеде“, вели Ѓош. „Стаса тек пред 20 минути. Еден број зеде комшијата со шеширот, еден госпоѓа Анѓа, а овој го чувам за тебе.“

Гроздан го грабнува весникот и без збор, со забрзан чекор, се приближува кон влезот од станот.

„Еј, а да платеше. 50 денари, бе“, го слуша од зад грбот Ѓош и го замислува како незадоволно одмавнува со раката. Оваа слика го развеселува дури и во лифтот кој бескрајно долго го качува на шестиот кат.

Ќе ја отклучи вратата, ќе ѝ прати мејл на Буба, ќе легне на троседот, ќе го чита весникот и сѐ ќе биде во ред. Ја отклучува вратата, легнува на белата фротирска прекривка на троседот. Нема сила да го отвори весникот. Чувствува како студ да му влегол во коските. Стапалата му се влажни. Нозете му се тешки, како до колена да се пропаднати во снег. И, конечно, паѓа во несвест. Последното што го гледа е весникот што му паѓа од раце и се лелее на зимскиот ветер, полека приземјувајќи се кон морето од ламинатот на неговиот под. Некаде во далечината, многу далеку, се слуша лаење на хаски што влечат зимска санка. Премногу далеку.