Извадок од романот „Бунар“ на Димитар Башевски.

Од балконот гледав, на капакот на бунарот и околу самиот бунар, имаше паднато по некој жолт лист. Работите веќе почнати за уредување на околината, на паркчето со тули и кедри, со по некоја клупа за седење и со поплочени патеки, стоеја до каде што стигнаа. И багремот не беше уште посаден. Го чекав доцниот ноември, за да се фати. Но сега што да се прави? Мртов да ружаш можеш, ама тој нема да прозбори, нема уста да отвори, ниту да те покуди, ниту да те пофали. Да, бунарот стоеше како мртовец, покриен со привремениот капак. Ако ѕирнам, ќе си ја зголемам маката. Не можеш да погледнеш од внатрешната страна. Да одам да му побарам лек? Во хрониките и легендите никаде не најдов како се лечи сув бунар, туку само како лечи, самиот тој, бунарот, како дава живот, како исцелува, но и како влече длабоко долу, како плаши и страши со откритијата за живи и за мртви тајно фрлени на дното. Ми се намовнува кожата, телото ми се тресе. Тешко е и претешко да легнуваш и да стануваш со опседнатоста од неуспехот. Постоењето на објасненија, во случајов и на виша сила, не помагаше многу. Во мене имаше нешто што ме туркаше да барам докази пред другите за моќта на моите потфати. Сега пот

фатот навистина постоеше, но резулатот беше нула. Немаше многу луѓе со кои би зборувал, но и да имаше, пак не ќе зборував. Се повлеков во себе, многу молчев. Не можев ништо да смислам, а уште помалку да сторам. И како што е добро познато, од таквата состојба на немоќ, се раѓа она чувство на омраза и потреба од одмазда некому за нешто, за било што.

Што да правам? Да се откажам, да кренам раце, и да се предадам? Не, премногу имав потреба да ги потврдам тие намери, како што впрочем ѝ пишував и на Агна. Луѓето што имаат такви потреби, ѝ напишав, изнаоѓаат и сила, а крајот, како и секој крај, доаѓа најпосле.

Вистината е дека тоа чувство кај него само се нагласило, зашто веќе си постоеше, сега сум свесна дека постоеше. Не случајно уште тогаш пред да замине во Маказар, толку му се налути на Јане, кога овој му рече: Не си ти Симон тој човек, друг бил тој твој предок Никола Поцо, за кој ми кажуваш! Симон скокна. Не сум го видела толку повреден и жесток. Изговори зборови на решеност и, се сеќавам, уште тогаш, и зборови слични на оние за кои му замерив во едно писмо, а за што тој, еве, пишува и во ракописов, зборовите како: Не знаете вие кој сум јас! Ароганција е тоа, нема што, и тоа непо– правлива. Ама јас дури сега ова последново го гледам.

Поврзаноста на моите мисли со бунарот стана постојана. Навидум исклучив сѐ друго, и луѓето и светот, но знам дека тоа беше така затоа што тие луѓе и тој свет беа премногу, на подзатскриен начин, присутни во тие мисли. На празниот лист во машината за пишување, една вечер, напишав: „Мислата на бунарот ми стана принудна“. Таа ноќ, откога ги отчукав тие неколку букви, станав и излегов надвор. Небото не беше со онаа зрачност како во лето, а сепак ѕвездено и, на некој начин, маѓепсно. Утката што се јавуваше често, пак се јави, со истиот зов. Се симнав по скалите, спуштајќи ги нозете така што да не правам тропот, божем постоеше некој кого би го разбудил и, по патот што нагорнуваше, отидов до местото каде што беше бунарот. Но не се приближив, а камоли да го пофатам моето мртво дело. Само заокружив назорум, назорум, како да демнам, а уште повеќе како да ме демнат. Оттогаш, и ноќе почнав да одам до бунарот. Секоја ноќ, крадешкум, како да правам зло. Но реков, никогаш не му се доближив, никогаш не ставив рака на капакот. Само наслушнував и, се сеќавам, секој надворешен шум, дури и шумот на една тревка, ми се чинеше пресилен и дека ми пречи да го слушнам длабокиот, скриен ромор на водите. Исправен под небесниот волумен, како сваперен, сенка на некој мртов, на дамна мртвиот Никола Поцо, наслушнував да ги насетам промените во почвата долу и да видам

дали се тоа победи и слава, или нешто што е по- добро и да не се знае.

Или подобро и да не се знае? Да, подобро. Вчера се уверив дека подбишегата, за која дотогаш само насетував дека тргнала, веќе е проширена во Маказар. Вчера, велам, напладне, пред мојата куќа поминуваа Џорџ, оној со силниот глас, и Жабе, сотирачот на маказаречките овошја. Ме видоа како се качувам по скалите да влезам дома и Џорџ ми довикна.

„Еј, Симон“, вели, „не роди врбата!“

Јас подзастанав, но сѐ уште не погледнував ниту во едниот, ниту во другиот. Насетив што ќе биде, но требаше да се воздржам.

„Штира излезе“, викна повторно Џорџ. „Гуд фор натинг“.

Сетив како зад мене куќата се затресува од неговиот глас. Луѓето се такви какви што се и не е несфатливо нивното однесување. Тие се плашат пред моќта, а сурови се кога ќе им се вдаде. Мерката на стравот, често е мерка на суровоста. Но обопштувањата се едно, а друго е на своја кожа, на кожата на еден предок на Никола Поцо, уште и учен и чувствителен, да го сетиш подбивот. Се опулив прашално во Жабета. Што му е на човеков? Очекував дека овој ќе рече, остави го, ќе рече, не знае што зборува, тресе зелени, но место тоа, тој самиот прокркори од смеа.

„Гуд фор натинг, хи, хи, хи!“

Ова беше страшен момент. Првпат во Маказар, па уште овде на моите скали, во мојата куќа, што се вели, доживеав подбишега од луѓе во кои одвај да сум погледнувал.

„Мрш, пцишта погани“, викнав одозгора.

Тие не се помрднаа од местото, токму како пци кои ти го зеле стравот. Џорџ кркореше со некој кркот што не кажуваше ништо разговетно, а Жабе пак дури и се наведна и зеде од земја едно паднато праче, го скрши и, пак, бесцелно го фрли настрана.

„Абре, аман“, рече потоа Жабе, „тој не вели за тебе дека си штир, туку за бунарон“.

Знаеше што зборува и го чекаше ефектот со иронично подискриевена уста. Ова беше дрскост невидена. За работата да биде уште понеподнослива, отспротива, пред надворешната врата на својата куќа, стоеја Надежда и мајка ѝ, а подалеку зад нив, и снаата, трите со рацете во врзалките од скутините, и трите со еден мил, блажен израз на среќа што го слушаат овој разговор. Јас мигновено го забележав тоа. Зар и вие, ќерки мои? Ами јас и Агна сме ти носеле лимонче, мори старо! Секоја година православен календар ви давам, апчиња една торба, молби за Социјалното. Така беше, но тие стоеја среќно, како кукли, и чекаа што ќе се случи понатаму.

„Гледајте си го патот“, им викнав сега посмирено јас на пците долу.