Извадок од романот „Инсомниа“ на Димитрие Дурацовски.

Кога доктор Прокопиев зборува за љубов или за пријателство меѓу двајца од ист пол, а што Форстер,  сеќавајќи  се на Платон,  иронично го дефинира како  „непростивите пороци на Грците“, тој, всушност, мисли на  Фон Ашенбах и на она неискажливо и вознемирувачко чувство кога тој го гледа младиот Таѓо. Знам, не зборува за книгата на Томас Ман, туку за филмот на Лукино Висконти, една елегија, посмртна песна на Европа, а Ашенбах, кој во новелата на Ман е писател, овде кај Висконти (декадент, сноб и хомосексуалец), Ашенбах е музичар, се разбира – Густав Малер, чие adagio од неговата V симфонија одекнува како болен ек, како песната на митскиот Арион, кој свири за последен пат, пред да им се предаде на брановите. Но, пред сè, ова е Ашенбах на Дирк Богард, гротескно нашминкан и седнат на лигештул на Лидо, за време на колера во Венеција. Изнемоштен, го гледа убавото момче како палаво скока во водата, гледа како неговиот постар другар го допира, но тој го одбегнува тоа и бега. 

Да се умре во убавина и мајсторството на Висконти совршено да го „слика“ завршниот кадар на филмот, со еден осамен фотоапарат на статив и убавиот Таѓо со подигната рака, која како да покажува нешто некаде во далечината, но ништо конкретно, додека целата слика тоне во сфуматото на залезот на денот, е некаков логичен крај и на новелата, и на филмот, и на животот на Ашенбах, композиторот-писател и естет, кој  целиот свој живот го потрошил барајќи го совршенството. Го најде ли во Таѓо? Ако такво нешто воопшто постои,  тоа е тој кадар од филмот на Висконти.

Умирање во убавина.

Веќе неколку денови на маса ми лежи една белешка за која не можам да се сетам што значи: „Реченицата на Анриета Вогел, стр.27, Современик“.  За да ја откријам тајната на реченицата која којзнае кога сум ја запишал, го барам списанието. На забележаната страница се отпечатени мали прози од Мишел Турние. Ја барам реченицата на Анриета Вогел, таа е во прозата наречена „Убава смрт“:

…животот е делумно споен со смртта и психоанализата греши кога тежнее Еросот и Танатосот да ги противстави како два дијаметрално спротивни инстинкти. Како да не се умира од љубов. А Тристан! А Ромео! Но, најубава смрт во љубов е несомнено смртта на Хајнрих Фон Клајст и Анриета Вогел. Авторот на Принцот од Хомбург не можел да замисли со некоја жена да биде поинаку соединет освен во смртта. За тоа големо патување барал сопатничка. И ја нашол. Тоа била Анриета. 20-ти ноември 1811 година пристигнале во меаната на брегот на езерото Ванзе крај Потсдам. Им пишувале на роднините и пријателите цела ноќ. Утрото ги послужиле со кафе на брегот,  во магливоста на ледената есен. Потоа, откако пријателката ја убил со куршум во срцето, си испукал куршум во устата. Таа ги оставила најубавите љубовни писма кои некогаш се напишани. Тоа е една долга литанија, во која непрестано се враќаат алузии на нејзиното блиско заминување со Клајст. Таа го нарекува: …моето зајдисонце, моите небески скали, моето ѓаволче и мојот темјан и мојата смирна, мојата пладневна сенка, моето велигденско јагне, меко и бело, убав мој брод, моја небесна врата…

Од темното стакло на прозорецот, наспроти масата на којашто пишувам, од темнината ме гледа одразот на мојот лик, мојата бледа сенка.

Но, една година пред „убавата смрт“, Клајст на Анриета ќе ѝ ги напише следните зборови: …Моја Јетице, срце мое, љубов моја, гулапче мое, животу мој, сладок драг животу мој, светлино на мојот живот, мое сè, сиот мој имот, мои палати, ниви, ливади, лозја, о, сонце на мојот живот, минато мое и моја иднина, свршенице моја, девојче мое, пријателко моја драга, тоа што ми е најблиско, крв на срцето мое, утробо моја, зенице на окото мое, о, најдрага, како да те наречам? Чедо мое златно, бисеру мој, скапоцен камен, круно моја, кралице и царице моја. Ти, мил љубимец на срцето мое, сè најголемо и најдраго мое, мое сè и свја, жено моја, свадбо моја, крштевко на децата мои, трагедијо моја, посмртна славо моја. Ах, ти си моето друго, подобро јас, моите добрини, моите заслуги, мојата надеж, простување на моите гревови, иднино моја и блаженство, о, небесна ќеркичко, божествено чедо мое, застапнице и молителко моја, ангелу чувар мој, мој херувиме и серафиме, колку те сакам!

И, на крајот од оваа неверојатна епифанија, сепак, отрезнувачките и по малку саркастични зборови, дури и цинични, на новиот романтичар Гонзаг Сен Бри: „Во сон ме следи Хајнрих Фон Клајст, највесел од сите веселници. Кој би можел да помисли дека такво момче еден ден ќе изврши самоубиство, со девојката на брегот на реката, откако ќе испие јако црно кафе по ручекот на островот.“

Но, му се враќам повторно на Клајст, кој ме следи од ноќ во ноќ, на оние негови зборови кои тој којзнае кога ги напишал, а јас ги употребив во едно писмо до Леонид Шејка кое беше објавено 1984 година, токму оној дел во кој се вели: …кога разделеното повторно ќе се соедини, тогаш животот не ќе мора да се замислува, бидејќи неговиот реален и нереален начин на искажување ќе станат едно…  А таа реченица, тој цитат на Клајст ќе ме одведе, односно ќе ме поведе оваа ноќ кон една друга, спротивна, но не и противставена и поинаква страна, кон несфатливата и – во својата нестварност – чудесна приказна, што се одвива во филмот Питер Ибетсон на режисерот Хенри Хатавеј, едно заборавено ремек-дело од 1935 година, флуидна поема за љубовта, снимен по романот на Џорџ Де Мориер, каде што две суштества кои бескрајно и дефинитивно се љубат, раздвоени со сите несреќи на јавето, го обновуваат своето вљубено детство, доживувајќи го својот нестварен  живот, наоѓајќи се секоја ноќ, одвоени, во ист, заеднички, заемен сон. Љубовта и сонот ги поништуваат просторот и времето, противречејќи амп; на логиката на нужноста и на смртта.

*

Ми се вгнезди Перпетуа во мојата глава уште пред да прочитам кај Јингер како тој ја испраќа Перпетуа на железничката станица. Оваа моја Перпетуа е онаа која, во времето на владеењето на Септимие Север, беше фрлена во зандана и која во сон ги виде скалите небесни, начичкани со остри ножеви, мечови, копја, јадици, шајки и други смртоносни оружја, додека на дното на скалите лежела змија. И виде како Сатир прв се стрчал низ скалите до врвот, неповреден, и оттаму ѝ викнал на Перпетуа: Перпетуа, те чекам, ајде, но варди се од змијата. Охрабрена, Перпетуа застана на главата на змијата како на прво скалило, и бргу се стрча кон врвот. Кога се искачи, влезе во небото и виде чудесни двери небесни и беше многу радосна. Кога им го раскажа својот сон, сите кои беа затворени протолкуваа дека им претстои блиска смрт, најпрво на Сатир. Така и беше. Прво беше убиен Сатир, потоа Перпетуа и Фелицита. Како јагниња Божји беа заклани…

Малку оптимизам и некаква чудна веселост среде овој мрак и црнила  внесе еден човек со своето интервју во весник. Никола Гелевски, издавач на списанието Маргина и на серија извонредни книги, (чувствувам – анархист и дишановец) ме изнасмеа со своите тврдења: „Димитров и Чоревски даваат надеж дека Министерството (за култура) начисто ќе биде дотепано.“ Но тоа не е сè. Вели понатаму Гелевски, во ова весело интервју: „Од друга страна, во ВМРО има некои интересни, т.е. бизарни, т.е. „јуродиви“ интелектуални фигури, од типот на Милош Линдро, Младен Србиноски, Гиш, а нивниот идеализам и радикализам влева сепак некаква енергија, за разлика од здодевниот и анахрон Димитров или за разлика од нивната еманација на кич и патетика, Валентина Божиновска. Што, се разбира, не значи дека сум посебен почитувач на ликот и делото на креатурите од спротивниот табор од типот на Атанас Вангелов и Сашко Насев. Чувај Боже од такви културњаци.“  

Драгиот Сашко, секогаш расположен и љубезен. На својата прва книга ми напиша една зачудувачка посвета: На многупочитуваниот Д.Д. Со благодарност и прошка за мојот досадувачки анархизам. С.Н.

Ми се виде овој Коља Гелевски како некаков римски аугур, како Стивен Дедалус, кој ги гледа птиците на небото и нивниот лет. Ќе ме зачуди еден ден пораката што ја најдов во моето електронско поштенско сандаче. На моето љубезно барање тие од Маргина да ми го испратат бројот на својата жиро-сметка за да се претплатам на списанието, тој Коља ми одговори дека воопшто не го знае бројот, но затоа, пак, ме прашува кој сум јас и каква врска имам со КГБ, ЦИА и со масоните? Помислив, или се шегува, или е навистина „надуван“. Чуден, необичен човек.

Оваа ноќ во употреба се нови оружја. Тестираат, успешно, некакви „графитни“ бомби, кои направија дар-мар во електросистемот низ цела Југославија. Технологијата навистина не знае за граници, а Америте со својата инвентивност нè оставаат, и оваа ноќ, без здив.  

Мигрена, неподнослива. Инсомниа.

 

Весниците јавуваат дека актерот Оливер Рид, за време на снимањето на некој филм, потрошил во кафеана 500 долари за виски. Потоа умрел. Играше во најодвратно ѓубре од филмови, но јас ќе го паметам поинаков… Многу млад, а ние бевме деца, во средината на шеесеттите, филмот беше црно-бел и зборуваше за младите очајници од лондонските предградија, многу мрачен и тегобен. Потоа го гледавме, фасцинантен, во Раселовите и Лоренсови Вљубени жени и во Демоните од Хаксли, филм за страшниот калуѓер Урбан Грандие од Луден, контроверзен и чуден филм, на работ на кичот, но тоа е веќе систем и проседе на Кен Расел. Таа негова доследност  во максималното  користење  на кич-реквизитариумот најдобро се гледа во филмот за Густав Малер, чие дело „Песни за љубовта и смртта“ деновиве во Скопје го поставува загрепскиот кореограф Милко Шпаремблек. Ми го откри, Расел, со сите негови претерувања и со некаква изопачена визуелност, Густав Малер и неговата музика, некаде на почетокот на седумдесеттите, и она што го почувствував, гледајќи го филмот, личеше на зашеметувачки налет на виор, кој ме обзеде со некаква чудна, необјаснива сила. Никогаш и никаде дотогаш ја немав почувствувано, во тој облик, моќта на музиката. Таа негова музика „изгледаше“ страшно, инкорпорирана во сликите што течеа и приказната што ја беше смислил. Го гледав филмот тие години уште неколку пати и никогаш повеќе. Но затоа, пак, ги купив сите грамофонски плочи со музиката на Малер што можеа да се најдат во Скопје, а потоа, на едно патување во Софија со Зора Атанасовска, купив уште неколку негови плочи. Суровиот и ироничен Расел бесрамно му се потсмева на Ашенбах  од филмот на Висконти, на неговата немоќ и очај пред убавината на Таѓо во една сцена од филмот каде што Малер гледа низ прозорецот на купето од возот, кој стои на станицата, и го гледа во таа гротескна сцена Ашенбах, седнат на клупа, стеснет некако, сиот стуткан и испотен, можеби веќе болен, како го гледа детето пред себе, а тоа, облечено во марински костум, со долгата руса коса, палаво се врти околу канделаброт, си игра гледајќи во изнемоштениот писател/композитор, додека тој, Малер, застанат зад прозорецот на купето, ја гледа таа чудна сцена со ликови од некој друг филм, се гледа себеси додека ги слуша нотите на својата сè уште несоздадена Трета симфонија, која Висконти ќе ја искористи во својот филм Смрт во Венеција. Кога во еден разговор Марко Ристиќ ме запраша кој е „мој“ композитор, без двоумење реков: Малер,  на што тој, свртувајќи се кон Шева, скоро викна: „Знаев!“ Никогаш не дознав од каде знаеше.

Оваа ноќ, сè што знам за смртта и за збогувањето со љубовта потекнува од двосмислената Малерова музика, од неговата Шеста симфонија. Сигурен сум дека муграта ќе ме затекне ненаспан и зачуден…

На работ од сонот, додека ме подзема Хипнос, слушам дека бомбардирале нечија амбасада… 

 

            Вадејќи ги книгите од торбата, размислувам за нов текст: го гледам Лазар (16 години) како со восхитување чита, го прочита  целиот По, Толкин, Лавкрафт, Урошевиќ, го гледам и му велам : „Земи ја тетраткава и прочитај што пишува во неа. Тоа е ракопис во кој се опишани  настаните кои нѝ се случија летото 1964 година. Се сеќавам на една фотографија, класот е сликан заедно, со учителката, на крајот на учебната година, меѓу нив е и тоа девојче Бубе, кое дојде во нашиот клас минатата година, по скопскиот земјотрес. Таа малечка Бубе веројатно се викаше Љубица, но тоа раскажувачот ќе мора да го провери и да го реконструира настанот. И да пишува за децата, за плажата, за водата, за девојчињата и за родителите, за сето она што се случи…“

*

Ужасен сон, за некој одран човек. Ме потсети на концептуалниот уметник Нич, кого го насликав, на една моја слика, распнат, со многу прецизно правоаголно одрана кожа, еден каиш, од стомакот надолу. Ужас.

„О, како убаво пишуваат ишарано…“

„Цела во дамки од крв исушена кожа…“

Варлам Шаламов, штавач на кожи во фабриката во Кунцево.

*

Иако не ми се одбивни таканаречените „тешки“(?) писатели, вистинска радост и задоволство ми причинуваат автори какви што се Честертон, Лавкрафт или, пак, Борхес, а посебно Гомбрович, кого го објавуваат во најновиот број на списанието „Маргина“, но јас тоа го дознавам од весниците. Уредниците велат: „Да понудиме еден индивидуалистички и децентрализиран (во однос на големите оски на државата, татковината, семејството…) животен, а не само културен концепт.“ Помислувам колку се комплицирани во објаснувањето на „проектот“. Но јас го немам видено списанието и ова што го мислам е апсолутно ирелевантно, како што мислам дека сечие право е да има „свои“ автори, но никогаш и пред никого не сум премолчил, кога станало збор за тоа, дека навистина ги сакам авторите од таканаречената „палп“ провиниенција, „хардбоилед“-мајсторите Дешиел Хемет и Рејмонд Чендлер со неговата многузначна и разурнувачка иронија, со елементите на заплетот и атмосферата, со реализмот на урбаниот пекол – впрочем, ни на Фокнер не му било под чест да пишува сценарија по неговите дела,  или, пак, (ова сега на нечие згрозување) неуморниот трудбеник на полето на хорор-литературата, велемајсторот Стивен Кинг, кај кого има толку многу вистинска поетика, макар таа и да е „крвава“. Но, колку и да се труди неговите книги да бидат што пострашни, славата на најкрвав писател несомнено му припаѓа на оној кого светот, барем оној свет од западната хемисфера, ќе го прогласи за писател на милениумот – Шекспир. Од Хамлет преку  Кралот Лир до Тит Андроник – вистинска канибалска забава.

*

Се појавија ненадејно, тие чудесни глетки кои обеспокојуваат, простори исполнети со меланхолија и со некаква придушена тага, анахрони по својата содржина, а сепак прифатливи, едновремено мачни и толку прецизни. Ангели. Во ноќта која е без месечина, овие ангели кои се навистина ангели на некаква добрина, но најмногу и најточно е дека се тоа ангели на невиност и, пред сè, на скромност, дури и на потиштеност, додека во длабината на нивниот поглед се насетува некаков очај или, можеби, резигнација, но највеќе и најсигурно е дека се тоа ангели на смиреност и, пред сè, на милосрдие. Напишав милосрдие? Зборувам за ангели?  Но, овие ангели кои јас ги гледам не се оние милосрдни ангели кои од ноќ во ноќ ги надлетуваат нашите глави. Господе, колку се само инвентивни во измислувањето наслови за своите крвави походи, ми доаѓа да ги замолам да ми позајмат еден наслов, кога само би го знаел него, измислувачот на наслови, кој  седи таму некаде во Петтоаголникот, да му речам, измисли ми, господине Смит, еден наслов, краток и јадровит, бездруго поетски, наслов кој сè ќе објасни. Овие сироти ангели, кои ги гледам оваа ноќ без месечина, не се измислици на господинот Смит, туку  се креации на раката и на духот на Владимир Дуњиќ, име кое пак ме врати назад, пред дваесет години, кога за првпат го сретнав во едно необично списание наречено Билтен на автори. И сега, по многу години, се враќа Дуњиќ со овие ангелски суштества со мили лица и со толку многу тага во очите.  

Додека ги гледам ангелите, маѓепсан, слушам на Радио Слободна Европа (чија главна новинарска ѕвезда, репортер од хаосот кој нѝ се случува, е некојаси Ѓерачина Тухина, чиј глас го слушам од ноќ во ноќ и која неуморно шета низ бегалските кампови во Македонија, наведувајќи ги бегалците, крајно некоректно и злонамерно, да даваат изјави во кои ама баш ништо добро не може да се слушне за оваа држава, која им даде, нека е и само привремено, нека е и најскромно, сепак некакво засолниште) како зборуваат за некаков апел на албанските интелектуалци во егзил и за нивната поддршка на нападот на НАТО врз Југославија. Емитуваат разговор со еден од нив. На мое запрепастување, тоа не е никој  друг туку  Ким Мехмети. Му нема крај на моето чудење. Од каде, пак, сега нашиот Ким албански писател во егзил? Ништо не ми е јасно.

 

Мирко Ковач на првата страница на една своја книга го стави  цитатот од Книгата за Јов, гл.3.10.: „Зошто не ми ја затвори вратата од утробата и не ја сокри маката од моите очи?“ И книгата така ја нарекол – Врата од утроба. Го помислуваат ли сега, денес, многумина истото, им доаѓаат ли пред очи и во нивните мисли тие страшни и ужасни зборови? И помислата на Јов праведниот?

 

 

Доцна во ноќта се јавувам во Нови Сад. На мојот телефонски повик, се јави Нада Туциќ. Се радува што ми го слуша гласот, ме поздравува и веднаш му ја препушта слушалката на Вуица. „Ситуацијата е ваква…“, ми вели тој, „…сега се настрвија на мостовите, почнаа да ги уриваат. Што ли им пречат мостовите, да им ебам мајката фашистичка. Деспотов за малку ќе настрадаше, паднал некаков проектил покрај неговата зграда, која е до мостот, шрапнели влетале во собата кај што спиел Депа. Но, нема последици. Овој нашиов лудак Слобо нè пикна во гомна, но ова што го прават со нас е вистинска свињарија. Инаку, во извонредна психолошка кондиција сме. Играме шах по цел ден, ноќе седиме по балкони, се зезаме,  пиеме пиво и гледаме огномет. Колку е нестварно, кога ќе погледнам само околу, сите, ама баш сите од околните згради излегуваат на балконите и по терасите, некои се качуваат дури и на покривите, оттаму, велат, погледот бил најдобар.“ Ме поздравува и ми посакува добро здравје. „Сега ќе ја спуштам слушалкава“, вели, „бидејќи ги слушам  авионите, за минута-две ќе започне, по звукот веќе ги препознаваме и типовите. Перформансот штотуку не започнал, морам итно на балкон. Прости, но брзам, до следното слушање, здраво.“

Уште една непроспиена ноќ – бомба  во болница. Колку се одвратни со тие нивни објаснувања кои имаат циничен призвук на оправдување.

Не се плашам јас, туку моето срце. (Девојче, 9 години)

 

Ја гледам и ова утро реката како тече пред мене, со најневозможни трансформации на тоналитетот и валерите на зелено-сината боја, вџашен од тоа чудо што се случува пред мене – сркнувам од еспресото и си спомнувам на мислата на Блаже Конески: „Мојот сон е во расчекор со моето јаве (што на јаве мислам, сонот го ништи) – како да живеам раздвоен?“

Во рубриката насловена како ХХ век, во еден дневен весник, отпечатена е фотографија и текст под неа: „На денешен ден (21-ви мај 1975 г.) беше започнато и прекинато судењето на терористичката група Бадер-Мајнхоф.“ Како завршија знаеме, постои официјална верзија. По нивната мистериозна смрт, направив еден цртеж со Андреас Бадер и Гудрун Енслин… една нова невеста на ветрот со “здив на ослободување” (како некогаш со дадаизираниот здив – Belle Halleine на Марсел Дишан и на Ман Реј), влегување во темна шума, на средината на животниот пат и повторно да се отворат очите пред револуцијата во ликот на убава жена, Жермен Бертон, Виолет Нозиер, Кристина Шандерл или Улрике Мајнхоф и Гудрун Енслин… Маргарита Фон Трота, која 1981 година го доби престижниот Златен лав во Венеција за филмот Оловни времиња, во кој зборува за судбината на Гудрун Енслин, вели дека насловот за филмот го позајмила од Хелдерлин. Денес, кога го гледам цртежот, на него е само Бадер. Што се случи со неа?   

Од истиот весник, дознавам дека умрел Дирк Богард – Господинот Актер. Колку прецизно новинарот го насловил својот текст, бидејќи тој навистина беше господин, вистински, со оној негов одмерен, дури и презрив, толку англиски (иако не-Англичанец по потекло) однос, кој го имаше издигнато на ниво на став. Тој господин на екранот беше Фон Ашенбах, латентен хомосексуалец, естет и аристократ, и интелектуалец, се разбира, изданок на онаа европска гнилеж на која деновите амп; беа изброени, беше господин – слуга во филмот Слуга, и, највпечатливо, изопачен ноќен портир во истоимениот филм на Лилијана Кавани, во кој се проблематизира една морална дилема низ садо-мазохистичката врска  помеѓу злосторник (нацист – Богард) и жртва (затвореничка во логор – Ремплинг), каде што „вината“ на жртвата се бара во нејзиниот сексуален мазохизам. Приказната е инспирирана од една случајно изговорена реченица на некогашна затвореничка во логор: Немојте да мислите дека жртвите се секогаш невини.                       

Му кажував на оној новинар кој ме интервјуираше за некаква емисија, во off, дека секојдневно правам белешки, еден вид Diarium, во кој, меѓу секојдневните тривијалности, место наоѓаат и некакви претпоставени корелации на напишаното со искуствата, со тековите и со влијанијата на уметничката пракса, литературата, сликарството, филмот, а тој, новинарот, ми вели дека тоа веројатно ќе бидат мои размислувања на одредени теми. Веројатно мислеше (од каде ли само му дојде таа помисла?!) дека јас нешто длабокоумно и мудро имам да кажам. Ако мислеше како што рече, тогаш тој ништо не знаел за мене. А од каде, пак, и би знаел? Бидејќи сите големи романи се веќе напишани (а тоа Бодријар, кого, гледам, го ставиле во неделникот Денес со фотографија, а и другите толкувачи на постмодерната веќе го констатирале), останува од она што сме го прочитале, виделе и доживеале да направиме не дело, туку концепт кој би бил став.

Неколку примери:

Мангелос, Димитрие Башичевиќ. Непостоењето како врвен естетски факт, изведено од неговиот драматичен став – Молам да не ме забележувате, вовлекување во лушпа, губејќи се и бегајќи, бидејќи најубаво е да не си присутен, една апсолутна nigredo состојба, обвиткан во црна обвивка од земја, не прекинувајќи го сонот за смртта.

            Леонид Шејка и неговиот концепт за сликарството како облик на молитва.

Курцио Малапарте, единствен, незаменлив и осамен. Токму затоа, во сите негови дела главниот јунак го има неговото  име и презиме: тоа е самиот тој. Негов единствен став – неприфаќање каква било нивелација: арогантен и дрзок, елегантен и самоуверен, роден во погрешно време: премногу доцна или премногу рано.

Витолд Гомбрович: Јас – слуга на Гомбрович. Мизантропија како концепт.

            Емброуз Бирс.  Сопствениот живот како концепт.

                         

Но во овие белешки, со нападот на НАТО врз Југославија и со ужасните глетки, се отвори наеднаш пукнатина во текстот и сè се слизна во неа, а таа, пукнатината, секојдневно се шири, незабележително, онака како што се ширела пукнатината на куќата на Ашерови пред да се распадне, преобразувајќи се во провалија.

Шеесетти ден откако започна ТОА.

Кога ја видов фотографијата на Бодријар, почувствував колку ми недостигаат информации, посебно книги, а гледам што сè се објавува. Ме фаќа завист – колку е сето тоа далеку од мене. Препрочитувам, по којзнае кој пат, стари изданија: Булгаков, Шулц, По, Достоевски, Борхес, Фокнер, Крлежа, Ристиќ, Киш, Кундера, Шкворецки, Храбал, Гомбрович, Бретон, Шар, Модиано, Бирс, Хоторн, Паиќ, Св. Јован Лествичник, Пролог, Карвер, Бартелми, Хемет, Спилејн, Рос Мекдоналд, Јунг, Рембо, Јејтс, Чендлер… но има една книга која досега сум ја прочитал можеби десетпати. Тоа е Бродскиот дневник Беса на Јожа Хорват. Ми се случува, секогаш кога ќе го почувствувам оној карактеристичен и препознатлив  мирис на летото што наближува, да ја земам таа книга во моите раце. Една чудесна, апартна, поинаква и неспоредлива книга, напишана од еден  неверојатен човек, еден современ Јов кој ги загуби своите двајца синови, едниот, на патувањата околу светот,  му го зеде морето. Тоа ли е она: Да се живее не мора, мора да се плови? Дали навистина се сеќавам, или само ми се причинува, со каква возбуда ги читав репортажите на светските морепловци, јунаците на нашето убаво, удобно, топло  детство,  објавувани во Плави вјесник, кој како дете редовно го купував, на почетокот на шеесеттите години? Во еден од оние наши минати животи, во некоја друга земја, кога намп; беше сè убаво, бидејќи бевме деца. А можеби и не е привидение тоа сеќавање, можеби ова што сега го доживуваме е некаков сон  сонуван од некој друг?

*

Кога ќе ја видиш Троица од Рубљов, ти ќе знаеш дека Бог постои.

 

 

Се сетив на зборовите на Павле Флоренски додека одев кон старите православни гробишта со намера да ја исчистам тревата од гробот на мојот татко, бидејќи утре е празникот Света Троица. Свртувајќи зад аголот, покрај  остатоците на некогашната црква, глетката што ја видов пред мене ме стаписа. Ме обзеде очај од она што го видов, а ја видов нашата пропаст и нашето исчезнување. Искршени надгробни споменици, расфрлани крстови, разурнати дрвја, исечени олеандри, скршено крило на ангел во тревата, бел мермер, отворени и раскопани гробови, на сите страни разни остатоци од негнилечки, синтетички материи, делови од ќебиња, женски најлон-чорап, пластични цвеќиња, чевли, човечки коски…Ужас. Ужас. Не помогнаа нашите молби и барања да не се сквернават гробиштата, да не се раскопуваат и преселуваат, не помогнаа нашите понизни молби, не допреа до срцата на оние на кои им беа упатени, кои н# поразија со својата страшна, обесхрабрувачка индоленција и сурова незаинтересираност. Ме потсети оваа глетка, која ме вџаши, на она што го видел Јингер, и го опишал, на 30-ти ноември 1942 година во Ворошиловск: „Натписите на плочите обрастени се со мов, на трошливите крстови направени од мек варовник едвај се распознаваат. Могилите се обраснати со грмушки и со дива трева. Низ раскопаната земја се наѕираат стари коски. ‘Рбети, ребра и нозе расфрлени како во некоја сложувалка; покрај  ѕидот видов детски череп зелен од мов.“

Ужасот, кој за миг ме обзеде, го замени резигнација и немоќ, а потоа меланхолија и тага, додека стојам наведнат над гробот на мојот татко. И чувствувам…знам… време е да се патува. Но кој ќе биде оној ден, еден единствен, што ќе дојде по вечноста?

Самиот миг во кој Бог го создаде првиот човек, и самиот миг во кој ќе исчезне последниот човек, и самиот миг во кој зборувам јас се еден единствен миг Божји, во кој постои само едно сега.

Забележувам некаков светликав отсјај над влажната трева, како фосфор, над гробовите. Дали тоа значи дека душите на мртвите се неспокојни?

 Додека седиш во својата ќелија, биди при себе и мисли на денот на својата смрт. Суетата на овој свет нека те вџаши …

 

Каде е Платон,

Каде е Порфирие,

Каде е Хорацие,

Каде е Дарие,

Каде е Цезар,

Каде е Вергилие,

Каде е Верие,

Каде е Помпеј,

 

Каде е Александат,

Најголем меѓу кралевите,

Каде е племенитиот

Ахил?

Со Елена

Толку убавиот Парис,

Каде е најчеститиот

Тријанец Хектор

 

Го минаа царството

На смртните

Само за еден

Ден…

 

Призраци и сеништа, минливост и ништожност. Врне дожд над гробовите, пролетен,  ми го влажни лицето, но тоа не ми пречи, напротив.

Низ патеката што ја расчистив се вратив, без многу брзање, дома. Притоа видов: куќи покрај патот, автомобили, луѓе кои некаде одат, едно дете на велосипед и едно друго дете, на возраст од десет години, кое ме потсети на некого што го знам, како стои пред вратата на својот дом и зачудено ме гледа како влегувам. Се измив и се напив вода, а мојата мајка ме прашува:

–  Имаше многу трева?

–  Не …  – реков – … немаше  многу.