Расказ од збирката „Млечни заби“ на Хана Корнети.

Во времето кога сите бевме заклучени по дома, во згради кои си држеа сенка едни на други, а ние дишевме рециклиран воздух откај комшиите, најпосакуваниот комодитет беше добриот сон.

Ноќе ги тепавме перниците, ги отворавме прозорците со надеж дека ќе влезе нешто друго освен чад, локавме сѐ, од валеријан и мелатонин до ракија (ако си хардкор и дијазепам), пуштавме серии од ’90-тите, читавме статии за тоа колку е важен цврстиот, редовен сон, што создаваше нови бранови анксиозност и подлабоко ја закопуваше шансата да заспиеме, чкрапавме белешки на опачината од сметки и над сѐ, како сеништа стоевме над заспаните тела на партнерите, родителите, децата, пријателите, со кој и да ја делевме самотијата (ако ги немавме ќе ги измислевме) и љубоморно се прашувавме кој кур така мирно спијат, како тоа кога главата ќе им ја допре перницата се исклучуваат, па уште и не се будат по пет пати да мочаат во текот на ноќта и ако сето тоа не беше доволно, за да се разбудат сабајле, уште и будилник им треба.

Наутро си ги меревме подочниците, се прашувавме кога ни минала убавината и се давевме во горко кафе. Впрочем, на некој начин, прв пат по долго време бевме сплотени во несоницата. Ни фалеше чувството на нов ден – провлекувањето на будноста од утро во вечер и повторно во утро правеше да изгледа како животот да е и вечен и краток, како да сме свесно дел од спринт на премореност до самиот крај. А да, и сите – можеби заради сето ова – доста размислувавме за умирачка.

Една таква ноќ, додека си играв ај ќе запијам – нема да заспијам, лежејќи до Јуриј, кој одамна веќе беше отпишан и сега безобразно цврсто спиеше, чув песна од некој далечен стан од погорните катови. Сигурно не беше од директно над нас, бидејќи тогаш ќе се слушаше многу погласно – ѕидовите беа доволно тенки не само да слушаш вести од соседните станови, туку и да чуеш како им чкрипат забите на комшиите додека ги гледаат истите.

Не беше ретко толку доцна во ноќта да се слуша музика – со оглед на тоа што сите бевме на работ на здравиот разум, веќе не си тропавме по ѕидови и не си јадевме трици кога некој доцна или рано ќе рокнеше некој бас. Дури и беше пријатно за нас, будните, бидејќи нѐ потсетуваше дека не сме сами.

Но, она што отскокнуваше во овој конкретен случај беше прво, жанрот и второ, фактот што сѐ повеќе ми се чинеше дека настапот е во живо.

Бидејќи Јуриј беше доволно културен да не дише гласно, со начулени уши заклучив дека се работи за тенор кој пее некоја моќна арија без придружба – или со некоја матрица која не пробиваше до нашиот стан. Ете ми пригода – и повод, не дека ми требал –  да го  разбудам Јуриј, задоволство кое, среде мојата напатена љубомора за сон, неретко си го дозволував. Кога се свртев да го буцнам, забележав со чудење дека тој е веќе буден. Очињата, по обичај, му светкаа.

„Слушаш?“ го прашав, повеќе реторички.

„Мхм.“

„Опера.“

„Не, народно е.“

„Не е, опера е.“

„Чек… у право си.“

„И во живо е.“

„Не е, бе.“

„Абе е.“

„Абе… чек… можда.“

„Не можда него да.“

„Да, можда.“

„Ц, значи…“ Замолчев бидејќи пеењето престана. Се слушна едно туп и настапи тишина. Обајцата ја слушавме. По неколку секунди имаше уште едно туп, проследено со гласни пцовки. Мислам, не се слушаа конкретните изустени зборови, но духот беше таков да беа лесно препознатливи како пцовки. Почнаа шпекулации.

„Хо-опаа, некој се сопна на шљивовачата…“

„Мислиш?“

„Па да, ништо друго не вреди толку да се изнервираш.“

„А првото туп? Имаше два тупа.“ Лежевме и зјапавме во таванот, небаре ќе си игра со нас и ќе ни вика топло или ладно според тоа колку сме близу или далеку од вистината.

„Шо знам, може се сопнал на столче, паднало, и додека го исправал, го турнал и шишето и и тоа паднало и се истурила ракијата.“ Јуриј драматично се прекрсти, бидејќи за него истурање ракија е грев, освен кога е за мртвите. Но неговата теорија не ми држеше вода. Во главата ми се оформи друга, толку брзо, јасно и комплетно што имав едвај тронка сомнеж дека не сум во право.

„Јуриј, замисли! Замисли, човекот си ја пеел лебедовата песна.“

„Што си пеел?“

„Абе лебедова песна – знаеш, демек последната песна што ја пее лебедот пред да умре? Као, последен креативен чин пред крајот, крај во кој било контекст. Као, не знам, проштален турнир во фудбал, како и да го викате, пред фудбалер да доживее длабока старост од триесет и две години и да треба да се пензионира.“

„Последен меч у кариера? Немаме ние баш збор за тоа.“ Додека ми одговараше се потрудив да се потсетам дали воопшто Јуриј следи фудбал.

„Како и да е. Во овој случај, он пее, така, се качува на столче и околу врат си го врзува јажето што претходно го закачил на фасонка. Ги трга стапалата од столчето за да може да се обеси, нели, и додека се ниша наваму-натаму го турка столчето – тоа е првото туп. Но, благодарејќи на сомнителната градежна конструкција на зградава, фасонката се откачува и човеков паѓа на земја – тоа е второто туп. Разочаран дека преживеал, пцуе. Сфаќаш?“

„…“

„Јуриј?“

„…ммм…“

„Не мора да изгледаш толку скептично.“ Не беше доволно темно за да не забележам како му се стеснија очите, како ги крена веѓите.

„Мислам дека не.“

„Ти тврдам дека не мораш.“

„Не бе тоа, туку за ова со човекот. Мислам дека не.“

„Ама откај знаеш? Не се расправа така – мислам дека не. Се кажуваат аргументи. Ако е така еве, јас ќе ти речам, мислам дека да.“

„Океј, вака да преформулирам: мислам дека е касно и може ова утре да го продискутираме со аргументи и докази и сѐ друго што сакаш. А сеа, ај да спиеме,“ ми рече, демек тоа било така лесно, „имам работа сабајле,“ додаде, демек јас немам, „не биди гомце.“

„Госпоѓа гомно, за тебе.“ Му одговорив и го натерав да ми зборува малку за камиони, бидејќи нема поздодевна тема на светот и понекогаш тоа најбрзо ме успива. За жал, долго откако Јуриј продолжи да спие јас продолжив да размислувам за човекот, за неговата лебедова песна и за неговиот неуспешен обид.

***

Помина уште една ноќ со неколку скржави серии спиење, прошарани со глупави соништа и уште поглупави будења. Не ми помогна фактот дека не успеав да го извадам човекот од глава. Соновите беа прошарани со, за мој вкус, преочигледни оперски мотиви, додека во будните мигови возбудливи прашања ме полнеа со адреналин кој го одложуваше следното заспивање. До утрото, со други зборови, бев опседната.

По обичај, се разбудив гладна како мечка на пролет, така што со Јуриј, пред да почнеме да работиме од дома, од нашето четириесетквадратно гнездо, се симнавме до пекарницата во маало. Во тој период, баш таа пекарница беше извор на повеќето наши појадоци, не толку заради квалитетот (дискутабилен), ниту вкусот (не очекуваш толкава жилавост ни од нешто што трча низ шума, камо ли од бурек со сирење) колку заради блискоста на продавницата, имено, под г’з нѝ беше.

Пред пекарницата нѐ чекаше редица станари од нашите грди кули. Јуриј ме утеши дека нема толку за чекање колку што изгледа – имаше растојание меѓу луѓето според официјалните мерки, што правеше редот да изгледа подолг одошто, впрочем, беше. Во кое било друго време, најверојатно сите ќе нѐ собереше внатре и ќе ја споулавевме продавачката. Јуриј, со неговото седмо сетило за воздухопловство (шестото му беше за моторни возила, а осмото за шински), забележа авион над нас и почна да ми раскажува за моделот, серијата, компанијата, итн, но јас забележав нешто далеку поинтересно (значи, не камион). Забележав дека човекот што чекаше пред самиот влез на пекарницата имаше некаков белег околу вратот.

„…Боинг 737, најраспространет авион у историјата. Преку десет илјади изградени. Секоја минута, илјада и двеста има у небо.“

„Аха, аха, Јуриј, види го човекон.“

„Кој човек?“ ме праша, уште гледајќи нагоре.

„Оној со фарбаната коса што му е зачешлана врз ќелата, пред вратата де, високион.“ Со главата му посочив накаде да обрне внимание.

„Старион?“

„Возрасен, се вика и да, тој, види му го вратот.“

„Шо со него?“

„Има траги од јаже.“

„Чекај…“ ги подзатвори очите да се фокусира. „Не добацуем до таму.“

„Па кога не носиш очила…“ а му требаа, не знам како возеше низ град, ама барем не зјапаше во телефон на воланот. „Оди поблиску.“

„Не можам преку ред…“

„Абе не преку ред, оди демек да видиш во излогот нешто, што пециво има, на пример.“

„Знам шо има, секој ден истото го зеам, ѓеврек, по можност да не е жив внатре…“

„Абе ц, не е поентата да видиш што има внатре туку да му го видиш вратот на човекот.“

„Разбрав де, се заебавам, и ти, оперирана си од смисла за хумор.“ Не бев оперирана од ништо освен крајници, но во тој миг одново ме облеа возбуда и немаше ништо поприоритетно од човекот пред нас, а најмалку минливи фори. Јуриј отшета до излогот, кратко ѕирна внатре и наместо шпионски, отстрана да го погледне човекот, тој го зазјапа однапред, поочигледен од комарец во лето. Човекот се сврте кон Јуриј. Не можев да му го видам целото лице заради маската, но имаше бујни веѓи и намуртен поглед. Јуриј нагло се сврти кон другата страна и се мавна во трудница која излегуваше од пекарницата. Додека се извинуваше, човекот влезе внатре.

„Смотле. Виде?“ го прашав, тивко, бидејќи го заработивме вниманието (т.е. Јуриј го заработи) на дел од луѓето околу нас.

„За чудо, да. Мислам пази – имаше нешто околу вратот, као белег, ама дека е трага од јаже…“

„Ама е, секако дека е! Тој е, Јуриј, пејачот од вчера, сѐ толку совршено се вклопува нема друго објаснување.“

„Ама работите во животот не одат баш така.“ Ме погледна како возрасен човек што му објаснува на дете дека тоа не знае што се триста кила.

„Пфф, тоа е веќе прашање на веројатност. Сѐ е возможно, само прашањето е колку е веројатно.“ Јас веќе, во мојата глава, имав победено, што значеше дека моите следни потези и нашата последователна динамика ќе го одразуваат тоа. На Јуриј не му беше толку важно да е во право, што на поголем план нѐ правеше доста компатибилен пар.

„Добро, да речеме дека е така. Дека ти ја погоди, претскажа, вештица си, итн, и шо сега?“ Човекот веќе излегуваше од пекарницата и имав само секунда да решам.

„Што сега, ти земи ми бурек со сирење… не, со спанаќ… не, тој па не се ни џвака… ај земи ми нешто што изгледа добро испечено? Само без месо. Или ако имаат нешто свежо од фурна, ама само ако е нешто суво, ко на пример ѓеврек. Ама не лиснат. Јас ќе го следам пејачов –  “

„Ќе го следиш?“ Ме погледна со ококорени очи.

„Се гледаме дома.“ Тргнав по човекот, но веднаш се вратив. „Поправо, земи ми баничка со зелка. И јогурт. Ама голем!“ Веќе трчав низ преминот кон паркингот меѓу кулите, обидувајќи се да видам каде отиде човекот (додека го правев тоа, му се јавив на Јуриј, ај сепак бурек со сирење, фала, чао). Го здогледав човекот – одеше кон нашата зграда. Едвај дишев, во исчекување да видам до каде ќе тераме. Скршна лево пред да стигнеме до нашата зграда – и само што почна да ме стига разочарување – сфатив дека влегува во пилјара и одново ми се накачи адреналинот.

Стигнав пред пилјарата и фатив да се преправам дека разгледувам леток закачен на нечија шофершајбна кога човекот излезе од продавницата и влезе токму во нашиот влез. Тргнав по него, не сакајќи пребрзо и тој ми ја придржи вратата. Се преправав дека проверувам пошта за да му дадам време да тргне пред мене – сепак, не може некого да следиш ако влезеш со него во лифт. Освен ако не си егзибиоционист, нели, во кој случај токму тоа го чекаш (а подобро наместо тоа да одиш на психијатар).

Бројчаникот застана на број седум – токму два ката над нашиот стан. Го почекав лифтот да се врати и се качив на седмиот кат. Се најдов во долг ходник опкружена со затворени врати. Инстинктивно тргнав кон вратата спроти лифтот – истата врата која два ката подолу водеше кон  нашиот стан. Над вратата немаше име, само број на станот. Се наведнав накај вратата да пробам да начујам дали има движење на човек кој само што влегол дома, па вади чевли, заклучува врата, мести продукти во фрижидер. Но пред да стигнам доволно близу, ме сепна звук од врата што се отвори во ќошот на ходникот. Скокнав наназад и видов дека сосетката, која тргнала да излегува, ме набљудува.

„Здраво! Извинете да ве прашам, мислам дека една другарка живее тука, само што се пресели,  телефонот… не го слуша, а заборавив кој кат беше…“ истовремено бев горда и малку загрижена што толку брзо ми текна целата приказна, т.е. лага. Од една страна, браво, од друга страна, психо.

„Не, сигурно не живее таму.“

„Сигурни сте? Се вика Марија.“ Ми текна на Марија Калас.

„Не, не. Таму живее сам човек.“

„Да не е татко ѝ? Автомеханичар…“, лимар, бравар, бев спремна.

„Не, девојче, подобро да почекаш да ти се јави другарката. Не знам дали човеков има деца ама не е автомеханичар, туку оперски пејач. Стамен Стоилов. А како влезе во зградата, кога не го знаеш станот на другарка ти?“

Се мислев дали да речам дека друг ми отвори или да признаам дека и јас живеам тука. Сепак, може и другпат да ме види. „И јас живеам во зградава, а она само што се досели. Фала, како и да е, ќе се симнам дома ќе почекам да ме побара.“ Тргнав надолу по скалите бидејќи не можев веќе да го поднесам сомничавиот поглед меѓу русите локни на комшиката. Освен тоа, од моментот кога рече дека е оперски пејач, срцето почна така силно да ми тропа, што се плашев да не ме издаде.

***

„Ти бре, имаш ли некаков авторитет?“ по третпат во три дена му стоев пред врата на г. Стамен, тогаш со Јуриј до себе, кому, впрочем, г. Стамен му се обраќаше.

„Иам, не смее да ми писне дур пеглам…“

„Значи и ти си фраер.“

„…дека ако ми се меша, нема да ѝ зготвам вечера“, заврши Јуриј.

Кутриот г. Стамен гледаше де во мене де во Јуриј, лут како оса и очаен по денови спротивставување и треснати врати (поточно, една врата тресната на повеќе наврати), закани (со полиција, што од лично искуство знаев дека нема нешто многу да му помогне) и преправања дека не е дома (за негова неволја, му се гледаше окото низ шпионката). Не му се плашев бидејќи реално, класичен музичар е, што ќе ми направи? Во најлош случај ќе ми дојде пијан на проба (а не сум му диригент), или ќе ме оговара по фелата (а не сум му во фела). Освен тоа, сметав дека разговорот што сакав да го направам со него е важен и токму затоа не си ја придушив упорноста.

Конечно, видов како волјата му се крши пред прагот на сопствениот дом.

„Аман, ајде влезете, ти па кај си ја нашол кај си се запустил, на нормален дечко изгледаш.“ Стамен ја остави вратата отворена за нас без никакви церемонии, што беше повеќе од фер со оглед на тоа колку го имав изгњавено. Од платнената торба извадив влечки и за себе и за Јуриј (кој му дофрли на Стамен, остај, викам ја тешко на тој за жена што ќе ја земе) и ги облековме во ходникот на станот. Однатре се чу гласен протест на федери, веројатно бидејќи Стамен се имаше фрлено на некоја фотелја или кауч.

Станот, на прв поглед беше кафеав, поточно, во разни нијанси на кафеаво. Гломазни, грамадни, старомодни костеникавокафени комоди стоеја по должината на ѕидот, во средината од малечката дневна имаше кокос-кафена масичка, а околу неа две кафе-кафени фотелји и тросед. Како повеќето станови на возрасни луѓе, беше составен, главно од стар, мислам возрасен мебел, прошаран со понекој нов елемент. Трпезариската маса, на пример, личеше на нешто што мораш да го составиш сам, додека плазма телевизорот беше поширок од полицата на која стоеше.

Ако некогаш сте биле на гости кај човек кој во минатото бил во центарот на јавното внимание, како, на пример, глумец, спортист, или во овој случај, оперски пејач, ѕидовите воопшто не би ве изненадиле. Имаше фотографии од разни настапи (поготово од помладите години) и секако фотографии со разни други познати личности (најзначајно, со Киро Глигоров). Имаше и награди, благодарници и врамени критики (претпоставив, позитивни). На крајот, секако, имаше портрет на Стамен нацртан од Лазар Личеноски.

Тоа што беше различно од другите домови на познати луѓе беше откачената фасонка, која наместо да виси на таванот, беше тажно клапната во ќошот.

„Фасонката ви е откачена.“

„И?“

„Знаев.“

„Ми кажавте“, просаска меѓу заби г. Стамен. Уште на првиот мој обид да направиме муабет му ги открив моите шпекулации. Морав – човекот мислеше дека ќе му дигнам нешто од дома или дека ќе се обидам да му продадам душек со алое вера (и двете се, впрочем, грабеж). Извадив турско кафе и мала бонбониера од торбата и ги ставив на масичката.

„Мало внимание“, реков. Стамен кимна од троседот, промрчи нешто што звучеше слично на фала и неентузијастично ни гестикулираше да седнеме на фотелјите спроти него. „Која арија ја пеевте, ако смеам да знам?“

„Аријата на Каварадоси од Тоска.“

„Баш беше убава. Мислам, додека не, нели…“

„И, кај е летокот? Што сте, Јеховини сведоци, евангелисти…“

„Не, не, живееме во блуд и разврат“, го уверив.

„Тогаш, што? Ќе ми кажете дека животот е убав, дека леле мирисот на книгите, па леле шумот на реките, па песните на пилињата, па курот на овцата…“

„Не, не, за тоа не ви се мешам.“ Јуриј ме погледна зачудено, бидејќи изгледа и тој очекуваше дека токму тоа ми е мисијата. „Мислам, кај можам јас, странец, да ве разубедувам? Не знам што ви се случува. Тешко е. Да ви зборувам за шумот на шумите и курот на кравата? Да ви кажам дека вреди да се живее? Не, не, не можам ништо од тоа да ве убедувам, меѓу другото и бидејќи не знам колку самата верувам во сето тоа. А и, реално, не знам колку сте решени? Имам читано дека повеќето обиди за самоубиство се импулсивни, а не однапред промислени, што значи дека има добра шанса да не се обидете пак. То ест, ви дошло, па ете – се случи што се случи, но сега имате нова шанса да размислите за животот, смртта, фасонките, структуралната издржливост на зградава, за методи на самоубиство. Мислам, не знам, на крајот на краиштата, ваша работа, вие си знаете.“

„Да размислувам за методи на самоубиство?“

„Па технички, јаже е доста непријатна работа. Мачен начин да се умре.“ Стамен ме гледаше со мешавина на зачуденост и ужаснатост и ми светна дека највеојатно нема повеќе да му се допаднам со текот на разговорот. Јуриј се потруди да ме спаси.

„Аа, писателка е, затоа е вака… мислам, затоа знае детали за вакви работи… иако технички, во право е, најбезболно и брзо е метак во глава. Ама не од слепоочница“, рече, укопувајќи нѐ заедно уште подлабоко, држејќи ги показалецот и средниот прст до својата слепоочница „многу луѓе така утињаат, на пример, ќе си заебеш едно око ама ќе преживееш. Или од брада“, додаде, си го премести пиштолот од прсти под брадата „гледате како оди линијата? Еее вака –  има добра шанса само да ти го зезне горниот респираторен тракт. Ама за среќа“, се сепна, „нема кај нас пиштоли, ко у Америка, во секоја продавница и бензиска.“

Стамен го гледаше Јуриј како да си ја преиспитува својата претходна хипотеза дека дечкото изгледа ко да е нормален. Се сврте кон мене.

„А за што, тогаш, сте дојдена? Собирате материјал за книга?“

„Ма не, не сум толку без осет. Дојдов од лични причини, имам прашања.“

„Барате совети за како да се самоубиете?“ Тешко ми беше да го прочитам Стамен.

„Не, не, не, ни тоа, ха ха, мислам очигледно за тоа не ве бива… фала Богу, нели, тоа е добра работа, затоа што сте – па, жив – ако има една работа во која е добро да не те бива тоа е самоубиство, ама ако сакав да барам совет за тоа како да се убијам ќе прашав некој кој бил поуспешен од вас, ама па тие што се успешни не се живи, така што тука има еден мал проблем, не знам дали би рекле парадокс…“

„Доста! Ве молам, доста. Барем доста додека да ни ставам по една шљивовача. Не е муабетов за посабајле.“ Стамен застана од вториот обид, со мало нишање. Заебележав дека иако е доста висок, истовремено делува малечок. Беше онаа класична комбинација на тенки нозе и округол стомак, затегнати трегери и кафени каро чорапи кои ме мавнаа и ме освестија за фактот дека од сосема себични причини мачам јадник. Дека наместо да го гушнам, се спремам да го испрашувам за неговата несреќа. Се осетив како клише за тоа како годините ни ја јадат убавата, наивна чистота.

Го фатив Јуриј како ме гледа отстрана, како што знае понекогаш, чудно и сериозно. Никогаш не знам што мисли кога ме гледа така: дали ми ги брои маните и се труди да процени дали вреди целава работа, дали ја преиспитува својата љубов или е несигурен во мојата, или, едноставно, дали е тоа е оној поглед што го имаат луѓето кога помислуваат дека воопшто не го познаваат човекот до себе. Секогаш ме растажуваше тој поглед, не зашто се плашев од неговите заклучоци, туку зашто бев навикната на неговите очиња во светкаво, нежно и неоптоварено издание. За да си ги вратам, го приближив челото до него, да ми го баци. И ми го, тивко, дека сме во друштво.

„Еве, гладни да не седите.“ Наздравивме. Инаку мразам ракија, но ова беше посебна пригода. Стамен ја мавна својата ракија со една вешта голтка. „Ајде сега, прости ми на израз, госпоѓице, ама по муабетиве нема веќе срамење, доста дркање, ќе ве молам да ни обелодените – и мене и на вашиов видно збунет партнер – што сакате да знаете.“ Ми текна колку ќе беше смешно наеднаш да му речев дека сакаме да го купиме станот ако планира да умира, па после и тој на шестти, па да ги поврземе трите ката со внатрешни скали, ама го задушив импулсот.

„Се плашам од смртта, г. Стамен, толку. До скоро не бев свесна дека ќе умрам, ама во последно време ми е станато мошне јасно дека тоа е работа која ни се случува на сите и, ете, не сум исклучок. Додатно, сите мои теории за задгробен живот се килави и им немам посветено баш доволно внимание за да ми бидат некаква потпора. Од друга страна, знам дека луѓето ја користат својата смртност како инспирација да направат повеќе додека се живи, но јас го доживувам сознанието за нејзината реалност како хендикеп. Што е поентата на животот штом, секако, ќе умрам? Што ако имам деца, што ако изградам империја, што ако го излечам ракот, што ако го спасам океанот, што ако го решам гладот, што ако што и да е, кога, на крајот, ќе умрам? Не е убава појдовна точка. Не е убаво кога сето ова ти е заглавено како паразит во мозокот. Не, сакам да научам да ја сакам смртта, или барем да ја прифатам, да не ѝ се плашам, да не ми го исцедува значењето. Или, едноставно, сакам да знам дека кога ќе дојде времето, ќе сум спремна, сфаќате? Како кога имаш дете, пример, викаат не си спремен за тоа дете додека да се роди и во моментот кога ќе го земеш во раце целата формула на твоето битие, физичка, психичка, спиритуална – не, иако ми се килави теориите не ги оставам – се менува. Спремен-неспремен, тоа е тоа, тука е и наеднаш си родител. Сакам да знам дека така е и со умирањето. Дека кога ќе дојде времето, спремен-неспремен, знаеш како да го направиш. Знаеш како да си мртов и не ти пречи. Не знам? Ме разбирате? Не сакам последната емоција да ми биде страв. А вие, вие свесно тргнавте кон смрт, така, без осигурувања дека има нешто на другата страна од завесата, и тоа со последен чин, баш спремни за мрак и… мрак. Како? Мислам еве, како?“

Стамен изгледаше сосема смирено.

„Прво, госпоѓице, сакам да знаете дека ова ги мачи сите, ама баш сите, на овој или на оној начин, олку или толку свесно. Значи, немате некоја посебна мака. Она што е во мала мера различно кај вас е дека сте дел од онаа честа каста на саморазмазени поединки кои веруваат дека се единствените кои се плашат да ги снема. Второ, верувам дека е најубаво на вакви прашања да се одговора со афоризми. Нити даскалот краток, нити ученикот кус. А што помалку е јасен  афоризмот, тоа подобро. Ќе ти даде тебе нешто да џвакаш со саати, денови, да интерпретираш вака или така во зависност од ситуацијата, да ти помогне овде или онде, да си го рециклираш од една возраст на друга. Така? Да кажеш јас сум човек на пет, петнаесет, дваесет и пет, педесет, и седумдесет и пет години има сосема различно значење. Да кажеш една година на твоја и на моја возраст значат две различни работи – така – во нашите умови, има две сосема различни перцепции за време. Значи, ќе си најдеш едно тефтерче, ќе си го наполниш со афоризми за смртта и ќе ти служат како алатки за справување со животот – или во овој случај, смртта – ќе ти бидат алатки како и сите други кои ги измислувавме, било имање деца или пеење во Карнеги Хол. Што, не ми изгледаш задоволна?“

„Секое чудо за три дена, господине Стамен… Афоризмите не ми значат речиси ништо, речиси никогаш.“

„Добро де, не завршив. Ќе ти кажам сега уште една работа, значи четврто – а не, во право си, трето – трето, ти си дојдена на најпогрешното место да прашаш како сум се помирил со смртта. Знаеш ли ти што е тоа да сакаш, импулсивно или не, да си го скратиш животот? Знаеш што е тоа да не наоѓаш смисла во ништо, убавината само да те растажува, да те турка подлабоко во меланхолија, да си најсреќниот меѓу пријателите а да си секогаш тажен? Знаеш ли, кажи ми, како е да сакаш да те нема?“

„Знам како е да сакаш да исчезнеш. Понекогаш сакам да исчезнам, да ме нема. Така е полесно – ќе ја снема и тежината.“

„Госпоѓице, понекогаш, фала Богу – дека колку и да се килави теориите еве го, тука е богот, ако на ниедно друго место во зборовите – понекогаш да сакаш да исчезнеш е природно, а да го носиш тоа со себе цело време е најисцрпувачката работа на светот. Сакаш да не чувствуваш ништо, а чувствуваш сѐ – тешко и бесмислено. Замисли, од една страна си тежок, одвај креваш една нога пред друга, а од друга страна не си врзан, чувствуваш како да ти се скинало сидрото, нема ништо што те држи закотвен и си викаш ако отпливам, па што? Што ме држи? И така се тегнат деновите, еден ден цела вечност, а животот поминал дур кивнеш. Госпоѓице, на погрешно место сте, зашто да сакаш да умреш не е истото со тоа да ја прифатиш смртта како факт. Да знаеш дека ќе умреш не е истото со тоа да знаеш дека во меѓувреме, треба да живееш. Животот е факт, како и смртта. Кога ќе го прифатиш животот како факт, можеш да почнеш да му даваш значење. Бидејќи причина, и за живот и за смрт, не постои како факт. Секоја дисциплина ќе ти даде различен одговор и на крајот, никому нема да му веруваш.“

Јуриј никогаш, или речиси никогаш не го бивало за вакви муабети. Кога сме сами, се труди, кога сме во друштво, се исклучува. Сепак, тука случајно имаше реплика што ем беше погодена за мигот ем беше карактеристична за него.

„Уште по една?“ Стамен кимна, јас ги кренав рамениците. „Седете, јас ќе ставам.“ Додека Јуриј отиде по шишето, Стамен ми рече:

„Знаете, чудно е, навистина е чудно, но убаво ми дојде.“

***

Далеку од тоа дека ние го спасивме човекот, далеку. Освен тоа, во ниеден миг не знаевме колку е спасен и дали воопшто му требаше спасување и колку ќе трае тој период на статус кво – или, не баш статус кво, туку период на некаков благ подем. Патем, многу повеќе верувам на благ подем отколку на остар залет нагоре. Првото има посигурен темел, изгледа како нешто што си го заработил, а работите што сме ги заработиле поцврсто стојат. Другото е пет минути слава – барем така сум мислела.

Но – да се вратиме на Стамен. Во прво време, беше одговорна и пролетта – сепак, не мора да зборувам за мирисот на пролетта бидејќи тој самиот си го прави своето. Биолошки сме програмирани да станеме пољубопитни, да ѕиркаме од прозорец, да душкаме од врата, да излегуваме од дупките, да ги прошириме рацете и технички, нозете (како што гласно ме потсетуваа маалските мачки секоја вечер).

Освен тоа, делумно затоа што се отрезнив од својата апатија и делумно поради вината што ја почувствував по таа (самољубна) средба, решив, со помош на Јуриј, да пробам – колку можам – да му се посветам на Стамен. Ништо екстремно – го поврзав со другарка која е психијатар со која имаше сесии на компјутер, најдов неколку текстови на интернет за како се помага на луѓе што се обиделе да се самоубијат и се потрудивме да ги примениме. Главното што го кажуваа текстовите беше да сме таму, што и не беше некоја мачна работа.

Искрено, никогаш не сум имала дедо и дедовци од детство ми биле фасцинантни, ретки суштества кои раскажуваат приказни и играат шах во паркот Жена борец, така што ми беше интересно да се дружам со чичко Стамен (прејдовме на чичко). Освен тоа, нашата врската почна од најниската можна точка, така што верував дека оттаму може само да се подобри. И така, јас и тој си разменувавме книги и си слушавме музика, а тој и Јуриј играа шах и дробеа за Втора светска, за локомотиви, за Југославија.

Далеку од тоа дека го спасивме. По некој месец ѝ се јавив на другарката да прашам како одат сесиите, таа ми рече дека одамна престанал да ѝ се јавува. Кога го прашав чичко Стамен зошто, промрчи нешто за хохштаплери.

Имаше денови кога се преправаше дека не е дома. Со брзина на светлината ја исклучуваше светилката во дневна за да не забележам од шпионката дека е вклучена. Имаше и денови кога седев кај него на таа кафе-кафена фотелја додека тој се ѕвереше во ништо, еден сантиметар полево од работ на моето лице, два сантиметри полево од моето лево око. Имаше и денови, Јуриј забележал следејќи го чудниот мирис, кога чичко Стамен ги оставаше манџите (кои одвреме-навреме му ги носевме) да скапаат и да се мувлосаат на шпоретот, нечепнати.

Како и да е, барем привремено, имавме некаков нем договор да продолжиме да туркаме заедно, бидејќи – како што рече чичко Стамен – и животот, а не само смртта, е факт. Секој ден беше малтене украден, ама како да сакавме да видиме до кај ќе ни оди.

Една вечер повторно лежев до Јуриј, овој пат знаејќи дека е буден затоа што ми ја чешкаше дланката.

„Знаеш, во право беше чичко Стамен. Сите размислуваат за тоа. И јас размислувам.“

„Ти? Ти цело време си среќен…“ навистина, Јуриј најчесто беше смејалче. „И што размислуваш кога размислуваш?“

„Некој ми кажуваше дека пред да умреш, целиот живот ти се враќа пред очи, така што  – можеби го преживувавме уште еднаш. И се мислам, кога во тоа преживување стигнуваме до истиот миг на смрт, дали и таму одново ни се враќа целиот живот пред очи? И после пак, и пак, и пак? Пред секоја смрт, по уште еднаш го тераш? Бидејќи ако е така, тоа е бескраен циклус… ете тоа ти е рекурзија.“ Трепна кон таванот и продолжи. „И да не е така, си викам… се надевам дека ќе е брзо и безболно и пријатно. Дека мозокот ќе ми пушти некакви ендорфини, хемикалии, убави халуцинации и дека ќе биде забавно. Не мислам дека стравот ќе ни биде последната емоција.“ Си ја ставив главата во неговата длабина помеѓу вратот и рамото, создадена токму за таа намена.

Од горе чувме како чичко Стамен пее. Аријата ја познав – Несун Дорма од Турандот. Посакав да заспијам и да не се разбудам додека не сум апсолутно наспана.