Извадок од романот Петтото годишно време на Сашо Димоски.
Добро утро, Макс.
Надвор е постудено од вчера. Дефинитивно доаѓа зима. Доаѓа студена зима. Постудена од минатогодишната. Одвај е ноември. Месеците се помнат по мирисите и по боите, а телото го помни секој мирис, исто како што окото ја помни секоја боја. Меѓу боите во мојата душа има и такви кои не постојат во спектарот.
Мислам дека секој човек има по некоја таква боја. Секој човек има една, само своја боја. Така го правиме светот шарена топка полна со живот, фрлена во бесконечноста. Кога се фрла една топка, секогаш предизвикува концентрични кругови во бескрајот: на тој начин се ситнат карпите, но настануваат и потопи. Песокот и потопот секогаш се последица на едно просто, концентрично движење. Така е и со душата: кога во неа паѓа лоша мисла, душата вибрира со звук кој руши. Секоја добра мисла предизвикува виножита, а од едниот до другиот крај на виножитото светот живее меѓу облаци и сонце, исто како што месечевиот круг го менува нивото на водата, правејќи некаков нов распоред во светот. Во тој момент, миговите стануваат милениуми и затоа секогаш светот е вечно млад. Така се обновува душата, исто како што се обновува светот, и така еден ден, некои други луѓе ќе знаат за месечината онолку колку што ние денес не знаеме, иако тагата е основно чувство. Барем за мене. Барем денес. Во тагата секогаш може да се вратиш, таа секогаш ќе те прими назад исто како стара љубовница која не сака да те заборави. Тагата не се заборава. Љубовта само учи на стекнување нови сеќавања и тера на заборав. Тагата е основно чувство. Во тагата сите сме сосем сами. Сосем сами. И тоа е во ред. Сосем е во ред човек да биде сам во тагата, бидејќи колку и да се исти сите таги на светот, самотиите се различни. Тагата има ужасна потреба од самотија, колку да се изболедува. Човек може целиот свој живот да биде болен од тага. И да, тоа е сосем во ред.
Макс, згрешив ли некаде? Доцна ли е за вакви прашања? Макс? Човек сам ги прави своите избори. Ги прави за свое сопствено добро. Јас често го ставав доброто на другите пред сопственото добро, мислејќи дека општото добро секогаш е лично добро. Меѓутоа…
Меѓутоа, Макс, јас секогаш останував со остатоците од добрината, не со сето добро кое го сакав и го мислев. Не со сето кое го сакав, го мислев и го правев. Цел живот правев некакво добро за некого. И за себе. Човек често мора да биде себичен во врска со добрината. Мора да биде, за кога ќе дојдат вакви времиња да не се задушува со прашања од минати времиња. Минатото треба да се остави онаму каде што е. Ништо не може да се направи во врска со него. Ама баш ништо не може да се направи. Сегашноста е проста последица од минатото и токму затоа секој човек го живее секојдневно своето минато. Го живеам, Макс. Но, мојата сегашност е вечно љубовно време. Од првиот ден, па до овој ден и низ секој минат ден. И секој ден што ќе дојде. Вечно љубовно време, затоа што љубовта продолжува и по секое завршување. Луѓето остануваат во љубовта, дури и кога нивните патишта ќе дојдат до самиот крај, само затоа што љубовта создава следна љубов и ја распрснува во иднината.
Денес не ми останува ништо друго освен сите можни одговори на сите прашања кои времето ги донело и пред кои стоев со стегната мисла, понекогаш плашејќи се од вистинитоста на одговорот. Кога човек е долго време сам, не му останува ништо друго освен да војува со своите прашања и со одговорите на тие прашања. И тоа е во ред. Војните со себе се секогаш составени од битки меѓу разумот и душата. И душата секогаш победува, без оглед на тоа колку разумот се противи на она што го бара душата. Без оглед на сѐ. Човек мора да умее да ја наслушува својата душа, да шепоти со неа и да прави онака како што вели таа. Одговорите секогаш се во нас, Макс. И секогаш биле.
Така беше и така останува нашето во мене. Сето она наше, со сите добри и сите слаби страни во него. Веројатно, со текот на годините, човек престанува да ги забележува слабите страни кои некогаш биле големи пречки. Тие слаби страни, твоите и моите слаби страни, беа оние неправилности кои ја прават сликата целосна, исто како доволното количество воздух собрано во балонот од сапуница. Во спротивен случај, нашиот балон немаше никогаш да летне, туку ќе пукнеше во самиот миг на настанување. А го полневме со заеднички здивови, така и го празневме: со усните сосем блиску до отворот кој се вика живот. Вдишувавме и издишувавме од тој отвор, па ги полневме градите со важност и ги празневме од непотребни слики. Затоа мислам дека душата се наоѓа под градите: заради дишењето живот, заради амплитудите во работата на срцето кои се случуваат заради некој особен настан, поглед, допир, заради особеноста на дишењето кое се подигнува и се спушта заради нечиј глас, заради нечие присуство.
Макс? Зошто се ноќите толку празни, Макс? Зошто како луѓе сме осудени да ги дознаваме најголемите вистини во самотија, кога веќе нема со кого да се споделат? Старите луѓе се мудри затоа што многупати биле во оваа состојба, затоа што ваквите душевни размери кои се наполнети со искуства се неподносливи за неискусните. А животот, како едно големо искуство, не е ништо друго освен богатство од мигови на самување во кои се стигнува до нови места во душата, измислување бои со кои може да се опише секое постоење на овој свет. Во сиромаштијата од нијанси, денес тврдам дека човек е голем онолку колку што има лични бои. За секој човек на светов постои по една, само негова боја: перспектива преку која го живее својот живот. Уметноста е начин на кој тие бои стануваат општо достапни, колку да можат да се споредат искуствата, колку да може да се олесни живеењето. Сродноста потекнува токму оттука: од истоста на боите со кои се обојува внатрешниот свет.
Добра ноќ, Макс.
Добра ноќ.
Добро утро, Макс.
Надвор е постудено од вчера. Дефинитивно доаѓа зима. Доаѓа студена зима. Постудена од минатогодишната. Одвај е ноември. Одамна не помнам толку студен ноември. Студот во главата и овој во телото денес се изедначуваат. Стојат во иста точка, речиси пред мрзнење. Сам човек најлесно стои во иста точка, сам човек најлесно мрзне. Сам човек за никаде не е. За никаде не е, Макс. Јас не сум за никаде. И тоа е во ред. Во ред е бидејќи во еден момент мора да се застане. Постои место до кое треба да се бориш да стигнеш, до кое јас цел живот се борев да стигнам. И стигнав. Сега сум таму. Во моето само таму. Денес знам дека она што некогаш беше таму, отсекогаш било овде, само затоа што човек внатре стигнува. Секое место на светот е исто место само ако душата стигнува онаму каде што тргнала.
Тргнав само на еден пат, Макс. Еден пат кој не знаев со сигурност каде ќе ме одведе, но верував дека, каде и да стигнам, тоа ќе биде вистинското посакувано место кон кое ме водеа сите невидливи патокази, место кое ми ја забрзуваше работата на срцето и по кое копнеев, без да видам дека местата ги избираме сами, само затоа што некаде се чувствуваме доволно безбедно, доволно сигурно за да бидеме скриени од секаков удар кој непредвидливо може да го уништи животот. Места во кои сите настани од светот стануваат доблести, стануваат единици мерки за исполнети сништа. А што се сништата освен посакувана идна реалност, посакување кое се темели врз верба? Сонот без верба е само илузија која со леснотија може да стане кошмар. Во мојата вродена плашливост, јас секогаш имав потреба да знам дека утре ќе можам да се разбудам без да стравувам од развојот на настаните во денот.Каде брзаш? – ме праша едно утро.
– Да стигнам побрзо? – одговорив отсечно.
Ме погледна в очи, стегајќи ги очните мускули.
– Побрзо? – повтори.
– Да стигнам побрзо – ти реков и ја свртив главата кон патот.
– Кому доцниш? – повторно ме праша, сосем отсечно, речиси дрско.
Застанав. Ме фати за рака.
– Го имаме сето време – рече.
Сега јас повторувам: сето време. Сето време! Сето време!?
Кое проклето време, Макс? Кое време? Ова овде или она некогаш? Времето значи само ако се дели. А тебе те нема. Не можам во еднина да делам еднина. Не можам. Не може никој, Макс. Каде е сега сето време? Каде е?
Со вакви мисли, ноќта секогаш доаѓа пред да дојде, исто како што многу нешта заминале пред да заминат. Ти замина. Само од едно место нема враќање. Само во еден поглед очите ми остануваат празни. Во секој поглед очите ми се празни. Никаде ништо не гледаат. А има толку многу за да видат. Останат е и еден друг дел од светот. Еден дел кој сега треба да го живеам.
Сега, во оваа самотија, со она што остана од мене. Со она што остана од нас.
Проклето зимско студенило, сите твои бои, сиот мој гнев.
Помислував да ги запалам твоите платна. Помислував да продадам сѐ и да отидам некаде каде што платени луѓе ќе се грижат за мене, некаде каде што барем заради намерност ќе мора да го делам своето секојдневие со други луѓе.
Помислував дури и на сопствената смрт, на тоа како самоволно ќе и се предадам порано отколку што треба.
Помислував.
И во еден таков миг тргнав накај најголемата скапоценост која остана од нас.
Петтото годишно време.
Цела историја на една љубов.
Вредност која ја чувам од светот и која никому не давам да ја види.
Причина која ми ги одвраќа мислите од секоја друга мисла, а тие заглавуваат, се обидувам да ги одглавам и сфаќам дека мојата заглавеност ја причинува опседнатоста со зборовите, и тоа само со оние зборови кои можат да ме спасат, кои би ме спасиле.