Извадок од збирката раскази „Скарбо во мојот двор“ на Јадранка Владова.

Палавиот Амор

Го донесов тој Амор уште пред неколку години од едно патување во Италија. Не се сеќавам точно, можеби од Рим… А мошне убаво се сеќавам на продавницата. Всушност – неугледно дуќанче во кое се слегува по две скалички како во најтемен потон, а зад аголот на ходникот пресретнува тешка, влажна миризба на застоеност… Не беше тоа некоја антикварница, но јас сакам такви места. Намислив тогаш да ѝ купам музичка кутија на жена ми. Ги знаеш оние по малку инфантилни кутии во кои малечка балерина, по отворањето на капакот, се врти на врвовите на прстите….

Многу е тешко да се погоди вкусот на жена ми. По сите изминати години од бракот, таа веќе не се присилува на неминовен восхит при примањето на подароците. Таа е студена и многу брзо открив колку нејзините восклици на воодушевеност при дарувањето биле всушност –преправање, стапица…

И така. Мислев дека една таква кутија ќе ја израдува. (Еднаш наслушнав, во разговорот со пријателките дека би сакала да има една.) А не сакав да купам некоја обична, една од оние што се прават мошне неинвентивно и во фабриките за играчки. Сакав нешто поспецијално, па ги обиколував антикварниците. Бидејќи, колку и да сакаме со подарокот да го погодиме туѓиот вкус, сепак, со него го покажуваме и сопствениот, нели?

Во најдалечниот агол на дуќанчето, во излитен стол седеше млада жена загледана во книга потпрена до стара, скржава ламба. Се сепна на мојот поздрав исплашено станувајќи. На книгата што ѝ трепереше во рацете го прочитав името на Леопарди. „Каква коинциденција“, помислив горчливо бидејќи во неколкуте чекори што ги направи видов дека куца. А беше од оние суштества на кои никакво зло не може да им ја намали добрината. Мило, со мек глас, бескрајно трпеливо суштество кое, најверојатно, секогаш само продавало предмети што некои неблагодарни, обични, непрефинети жени ги добивале за подарок.

На моето прашање за музичките кутии рече дека жали, веќе ги нема. Порано имале. Многу. Прекрасни. Дека не биле обични со онаа глупава балерина која божем се врти на врвовите на прстите. Биле вистински механички чуда на минатите векови. Ох! Биле волшебни, со невозможна прецизност направени. Но сега жали, немаат ниту една. Сè е продадено. Жали.

Реков дека не е важно, ќе одберам нешто друго. Штогоде. За подарок.

Претпазливо, во полутемнината, полека зачекорив по неа следејќи ја повеќе според блескавиот глас со кој ми ги раскажуваше историите на изложените предмети.

Видов многу позлатени рамки кои врамиле намуртени, најчесто брадести и мустаклести лица; безброј проѕирни акварели на кои разлеано можеа да се препознаат пејзажите на Италија; неколку исчадени ламби; чајници од проѕирен порцелан, тенок како најмалата школка; шарени чинии; сребрени лажички за десерт; многу ѕидни огледала; столови-нишалки од праќе; егзотично тенки и извишени вази; венецијански тантели…

Низ шумата од тешки сандаци зад јапонскиот параван претрупан со расцутени гранчиња врз кои пееја рајски птици, ме доведе до него – дебелкото детенце со кадрава коса, со образи надуени од бакнежот, со раце што божем го кријат малиот лак и двете стрели. Левата нога му беше оштетена, па поради сличноста со сопственичката решив да го купам.

Со насмевка поради тоа решение, но и поради тоа што навистина беше убав, ја слушав неговата историја. Дека ѝ припаѓал на една раскошна фонтана. Низ устата испуштал вода која, по малку злобно, а сепак симпатично, паѓала врз натрапникот кој завидлив гледал во љубовната двојка гушната на клупата. Небаре го казнува за недозволената љубопитност. Симпатично! Дека фонтаната била дело на, заборавив кој вајар на барокот, дека немаат сите афинитет кон барокот. Можеби ова и нема некоја вредност, но е симпатично, нели? И сè уште ја има својата функција, сосема лесно може да се приклучи кон водоводната мрежа и низ неговата уста, во нежен млаз ќе шурне водата.

„Убаво!“, весело реков и ја платив сметката. Аморот го испратив дома, и тој, по низа перипетии, сепак пред мене стаса. Не ѝ го видов лицето на жена ми кога го развиткала; но кога го здогледав во визбата, лабаво обвиткан во истата амбалажа, знаев колку ѝ се допаднал.

Без збор, бидејќи одамна беше минало времето кога верував дека зборовите можат да помогнат во нашата комуникација, го ставив Аморот во спалната соба врз шкафот кој ги делеше нашите кревети. Кога го здогледа, со див сјај во очите извика: „Ова сега не е кич, нели? Мојот вкус е кич, а ова кретенче од мермер е убаво?“

Не можев да се расправам со неа. Безброј пати сум ја видел таа омраза во нејзините очи. Најчесто кога моите малобројни пријатели ќе ме посетеа со децата. Со таков поглед ги сечеше детските палавости. А Аморот беше вистинско дете кое кај секој нормален човек ќе предизвикаше нежност…

Веќе не зборувавме за него. Тој си стоеше на местото што му го определив предизвикувајќи ми насмевка секогаш кога ќе ги здогледав собраните усни, надуените образи и напрченото, сосема детско меше…

Не знам кога првпат таа инаетливо ги префрли здолништето и блузата врз неговата глава, по облекувањето на ношницата, но тоа почна редовно да се случува. Секоја вечер.

Не сакав, што се вели, да го засилувам огнот, па молчев. А за насмевка ми беше доволен и погледот врз дебелите ножиња што ѕиркаа под префрлените алишта.

Пеколот почна едно утро кога ме разбуди нејзиниот крик: „Од каде оваа вода?“

Сè уште сонлив, збунето ја гледав како мавта со потполно наводенетите алишта. Оние со кои го беше прекрила Аморот пред легнување. Ништо не ми беше јасно. Од каде сега, пак, вода? Погледнав кон таванот. Можеби врнело. Се поместила некоја ќерамида и… Но, немаше ни дамка на белината на таванот.

Жена ми долго викаше низ куќата. Трескаше со вратите, со садовите, со сè што испушта непријатни шумови при намерно негрижливо ракување.

Утредента алиштата повторно ѝ беа наводенети. Глупаво! Немаше никакво рационално објаснување за ова.

Знам дека тогаш се посомнева во мене. Најверојатно сета следна ноќ ја минала бдеејќи и чекајќи го мигот кога ќе станам за тој толку недоличен чин, соодветен само на примитивната фантазија… Взори ме вџаши со своето викање дека ќе побудали. Ококорените очи ѝ ги осенчуваа огромни виолетови подочници. Од алиштата се цедеше вода!

„Тој мермерен идиот ми го прави тоа. Знам! Ќе го суредам јас! Ќе го искршам на парчиња!“, збеснето посегна по Аморот, а јас бев принуден да ја надвикувам со зборовите да се смири, тоа не е разумно, невозможно е…

Одвај се смири.

Не се согласив да го отстранам од собата. Зошто? Нека не ги остава работите врз него и сè ќе биде во ред.

Но, утредента по нејзината хистерија морав да го однесам во работната соба бидејќи овој пат креветот ѝ беше сосема воден. И перницата, и јорганот, и нејзината свилена ношница… Лицето ѝ го влажеа солзите кои во бесна немоќ низ високи извици ги испушташе од под клепките.

Не можев да ја сожалувам. Толку малку простор за сожалување оставаше во нејзиниот неартикулиран бес, животинските гримаси што го нагрдуваа секогаш со грижа негуваното лице…

Со некоја страшна омраза секој ден ми велеше: „Тебе те сака! Во твојата соба не прави ништо. Сте се ујдисале против мене. Но, ќе го суредам јас!“

Ништо не ѝ велев. Немаше смисла да се објаснува. Одамна бев престанал со тоа. Само со морници го почувствував стравот дека тоа ветување ќе се исполни. Нејзината омраза беше подготвена на сè.

Аморот стоеше на мојата работна маса. Под неговите нозе најспокојно лежеа моите скапоцени книги, ракописите… И никогаш не се случи ниту капка да ги наводени.

„Значи – ние се сакаме“, му се насмевнував галејќи го по кадравата коса на поминување…

Еднаш го најдов на подот. Откршеното парче мермер ја зголемуваше повреденоста на левата нога… Се сетив на прекрасната сињорина од антикварницата, па со силно контролирана лутина ѝ реков на жена ми тоа да не ѝ се случи повторно.

А таа, признавајќи си ја вината со ситното трепкање на клепките, бесно се провикуваше: „Што имам јас со тоа? Ако таа италијанска грдотија знае да блуе вода, зошто не би знаела сама да скокне од масата? Што ме гледаш така?“

По неколку дена божемен мир, во куќата беше дошол водоводџијата – поради новата измислица на жена ми: Аморот ќе го постави во градината за да ја полева бавчата. Имаше некоја злоба во гласот кога велеше: „Барем некоја полза да имаме од тој ѓавол!“ Изморен, поради мирот во куќата, ја пуштив да прави што сака. Ме јадеше совеста секогаш кога од прозорецот ќе го здогледав – бел, нежен, чудно осамен во цвеќето и зеленилото.

Чудно, но ни по одвртувањето на вентилот до крајната можност, низ неговите усни не потекуваше ни капка вода. Жена ми бесно го пофаќаше за мазните раменици и тресејќи го шепотеше низ стегнатите заби: „Е, ќе биде како што јас сакам! Има да ми го полеваш цвеќето!“

Ја смирував налутен, ѝ викав да го остави, секако има прекин во мрежата, нека го остави веќе еднаш, утре ќе повикам мајстор…

Но… Утредента взори, при протегнувањето на прозорецот, мојот поглед допре само бела дамка меѓу цвеќето. Задишано трчав, но онаму каде што стоеше Аморот само аморфна маса правеше мало купче. Збудален помислив на жена ми, но ни омразата не можела да ѝ даде волшебна сила за да може вака во ситни делови да го истолчи мермерот.

Самиот тој, одмаздливиот Амор, во својата омраза бесконечно долго ја задржувал водата, која не пронаоѓајќи го отворот на устата, со огромниот притисок го разнела неговото убаво тело на парчиња… Требаше да го сочувам во мојата соба.

Со жена ми по толку години, како што се исчудуваат пријателите, се разделивме. Еднаш мораше да пукне.

Бидејќи таа сепак е убиец на едно дебелко, нежно, како мермер бело дете.

Стефан и Светата Павлина

Стефан им го раскажа видението на Починатата на своите деца во куќата, веднаш по веста… Потоа долго стаписан, со помодрените усти, шепотеше: „Знаев, знаев…“ Небаре можел да му го смени текот на случувањето. Неубави, ситни солзи му се лизгаа по затегнатите образи, заколебани на растреперената брада скршнуваа во незапетланата јака. Со дланка, нечиста од чевларско лепило, го бришеше веќе вцрвениот нос потпирајќи се врз вратата.

Кога ја донесоа Починатата, тој со безгласни солзи му се придружи на болното редење на своите ќерки, допирајќи ја само сувата, одамна изладена рака. (Навиките на воздржаност пред светот не можеше да ги измени ни смртта.)

И потоа сè течеше според редот, толку вообичаен за луѓето на кои смртта им ја овозможува професијата, и толку невозможен за оние на кои таа им одзема некого.

Јарима допатува доцна. Со бледо лице и со несон наталожен под очите. Затрчана клекна до Починатата. Со спуштена глава во студениот скут и со растреперени раменици ги плачеше сите воздржувани солзи од долгото патување. Грчот и болката како да се разврзуваа низ искинатиот извик: „Мајко! Мајко!“

По погребот, премалена, вкочанета, со стаклест поглед од солзите кои, без сила да го пречекорат работ на окото, ѝ го матеа погледот, трчаше низ големите соби на родителската куќа полна со луѓе.

За миг ја стаписа погледот врз старчето што спокојно седнато мелеше огромни залаци… Се збуни, но профилот на занишаната глава со која му одобруваше на соседот, ѝ потврди дека тоа е татко ѝ.

Доцна во ноќта, кога сите заминаа, во тешката темнина што се беше спуштила и во кујната, смекнувајќи го дури чукањето на измиените садови, Јарима го слушна кркорливото грчење од соседната соба што значеше само едно – длабок сон на ужалениот сопруг!

Со горчливо чувство дека е прелажана, таа ги касаше усните безгласно редејќи ја мајката.

Мајката ја имаше онаа убавина која без љубомора предизвикува признателност и кај жените. Нејзината убавина беше во милоста на погледот со огромни црнки, во меката линија на косата што се слева во убави раменици. Нејзините колкови имаа мека линија на лесна заобленост, а градите – моминска воздигнатост под фустаните. Сограѓаните ја знаеја од кусите прошетки до дуќанот на мажот кога итноста на случката ќе ја натераше, среде делник!, да ја напушти куќата.

Најмногу ја помнеа по неделните прошетки кога спокојно чекорејќи (во најубавите чевли на сезоната) се потпираше врз раката на мажот загледана во растрчаните деца пред себе (само во нив кога од страна со крената глава не го гледаше него) со вечна нежност што не ја прекинуваше ни конвенционалното отпоздравување на оние што им укажуваа почит.

Таа, без трошка кокетност, умееше да ги носи свилените со шушкави здолници фустани, малите токи од филц, лесните, проѕирни шапки украсени со речиси вистинско цвеќе, меките шалови, топло гушнатите крзна околу вратот – одамна, одамна пред војната. Но, ги носеше природно, со достоинство што ги разубавува грдите предмети – широките, неелегантни фустани, по војната кога се мислеше и на многу „поважни“ работи.

Јарима почна да размислува за љубовта на своите родители дури во доцното моминство кога жешките погледи на момчињата почнаа да ја допираат, вознемирувајќи ја… Една вечер, барајќи ја заборавената книга, со случаен поглед ја допре убавата слика врамена во подотворената врата во која таткото со занес врз спуштените клепки нежно ја бакнуваше раката на насмевнатата мајка, онаму каде што жилите преплетени се влеваат во прстите, молскавично чукајќи. Оттогаш Јарима ја читаше нивната љубов во секој поглед, во секој гест на воздржаност пред светот…

Во зборовите на мајката, наутро ги препознаваше кажувањата на таткото – неговите искуства со луѓето, наученото од неделната проповед в црква… Ја восхитуваше тоа, па маѓепсана од таа љубов што секојдневието не ја беше излитило го прогласи бракот на своите родители идеален поместувајќи го некаде во потсвеста како образец до кој мора да се втаса. Но, никогаш во животот не сретна љубов како онаа на родителите. Согледувајќи ја грешноста на својот избор, таа сета своја љубов ја пренесе врз децата залипано солзејќи врз книгите преполни со тешкотии кои ја попречиле Вечната, Големата, Вистинската љубов…

Следното утро, по прашањето на потсмешливиот внук, Јарима слушна за видението на таткото: „Што има тука… Ви реков веќе… Ја отворив вратата и ја видов Павлина во бела коприна, со густа тантела на градите и со лелеав превез… Светкаше и беше проѕирна и беше млада како на венчавката. Па, и нашиот поп вели дека душата е вечно млада! Кога ја отворив вратата повторно, веќе ја немаше!“ Јарима вџашена се возбуди од кажувањето, а потоа во последната реченица го откри предавството.

„Се исплашил, побегнал, се сокрил и ја затворил вратата пред носот… Се исплашил да не го земе со себе. Страшливец! А што ќе му е да живее без неа!“

Со мачно чувство дека е прелажана, и таа – во својата илузија дека идеалот постои, и мајката – во својата илузија дека имала Вистинска љубов, Јарима со мака задржуваше омразата да не ѝ бликне низ некој гест во обраќањата до таткото. Неговите навики не се изменија. И понатаму бесконечно долго остануваше при трпезата одвратно сладострасен во вкусувањето на храната, лигав во новооткриената, непотребна! понизливост, со муштериите на кои за мали пари им ги крпеше чевлите…

Таа рамнодушност другите Стефанови деца ја нарекуваа помиреност – логична поради неговата голема религиозност, а Јарима, како да ја тркала згрутчена омразата само шепотливо извикуваше: „Саможивец!“

Во ноќта пред да отпатува, не можејќи да заспие, Јариме долго, во мали чекори ја изминуваше старата детска соба. Потпрена на прозорецот, втренчено го галеше дворот со цвеќињата кои невидливи во ноќта, сосема извесно, цутеа во темнината… Тенка нишка светлина ѕиркаше од вратата на татковата соба. Низ клучалката не можеше ништо да распознае, па напрсти го мина ходникот и поткачена на влезните скали го доближи лицето до прозорецот.

Низ ретката тантела на пердето здогледа слика што ѝ го одзеде здивот: На креветот седеше мајката. Во бел копринен фустан. Лицето ѝ беше момински мазно. Рамениците ѝ ги покриваше проѕирен превез под кој рацете со седефни нокти ја галеа главата на блажениот татко…

Утредента, не размислувајќи дали слученото е сон или јаве, цврсто го гушна таткото бакнувајќи го како да му простува, и замина кај своите деца.