Извадок од книгата „Точка на враќање“ на Билјана Мартиновска.
Нашата средба беше сосем случајна.
Косата ѝ се слеваше врз грбот и блескаше на силното августовско сонце. Големината на карпата врз која стоеше беше во контраст со нејзината силуета, а движењето на нејзиното тело како да беше во целосна хармонија со брановите кои тивко шумолеа крај брегот.
Некој внатрешен глас ме тераше да ѝ се приближам, да не ја одминам. Како токму тоа да беше вистинскиот момент за соочување со неа. Го беше вперила погледот кон синилото на езерските води, како таму да го бара спокојот.
Нејзиниот живот ја вознемируваше. Сакаше да се ослободи од стегите кои ѝ ги беше наметнал за да може повторно да заживее, да го впие со сите сетила слатко–горчливиот вкус на она што значи живот и да го најде својот мир.
Ова е моето сведоштво за нејзиното битисување во едно време далечно, а сепак толку блиско.
Мрак.
Каде сум јас? Зошто сум овде? Кои се овие непознати ликови, чии се овие гласови кои ги слушам? Зошто ми е тешко телово, зошто немам сила да прозборам, да викнам, да станам?
Болка.
Игла во моето тело и повторно мрак.
Кое е ова место, кое е ова време?
Која сум јас?
Бели мантили, бели ѕидови, бела постела, а толку сивило во мене. Силна болка која ми ја парчосува душата, ако нешто останало од неа откако сум овде. Колку долго не знам ни сама. Не знам ништо.
За мене животот почнува сега. Немам минато. За да ми се врати минатото, потребно е чудо. Така велат сите околу мене.
А зошто да го вратам минатото?
Што сум оставила таму? Важно ли е? Мора ли да го вратам?
Спокојот го имав само пред да го вратам тоа минато.
После тоа, ништо веќе не беше исто.
Вистината е дека нашето постоење е програмирано
и залудно е да се бориме против тоа.
Г. Мисо
Доцнам.
Првото нешто што го помислив кога го погледнав часовникот. Имаше некој знак во тоа што алармот не заѕвони тоа утро. Токму оние знаци кои ни се пратени, а ги игнорираме како неважни.
Како во сон се спремив и се најдов на вистинското место.
Колку убаво утро, си помислив.
Ладничко, но сончево. Ведро небо. Неверојатно за последните денови од ноември.
Беше почеток на новата работна недела. Понеделник. Ден кој го паметат многу луѓе, знајни и незнајни.
Јас толку паметам. Заспав, но не задоцнив. Можеби дури и премногу на време стигнав на вообичаеното место. Ја носев новата бела блуза тој ден. За прв пат.
Знам дека се шегувавме како и секој ден за доцнењето на поединци. Знам дека тоа утро еден од колегите одлучи да престане со палење цигара пред поаѓање за да тргнеме на време.
А кое е тоа време, се прашувам сега?
Тоа ли беше вистинското време кое требаше да биде, па тој понеделник да ни ги преврти на сите животите наопаку, а сето она во кое јас се сомневав и го преиспитував да падне во длабока бездна без дно за да не се посомневам никогаш повеќе во веродостојноста на моите животни одлуки и одново да почнам да го живеам животот.
Тргнавме.
Разговор, смеа, типични понеделнички шеги и препукувања за изборот на песната на радио.
Вресок.
И одеднаш мрак.
Мора да сме направиле многу зла пред да се родиме
или ќе доживееме многу поголема среќа откако ќе умреме,
кога во овој живот постојат сите маки на страдањето
и сите болки на искушението.
А. Дима ‒ Синот
Дека животот ни се премотува како на филмска лента во миговите кога се соочуваме со смртта само сум читала и сум видела како тоа го прикажуваат на филм. Јас такво нешто не паметам. Можеби и мене ми се случи тоа, но и доколку се случило, било во еден миг по кој јас изгубив свест и заминав „некаде далеку“. Некаде од каде враќањето беше долго и мачно, неизвесно и болно.
Кома. Тешка и мачна темнина низ која ништо не гледав и не слушав со недели. Летаргија и закоченост на сите животни функции. Приклучена на апарати за дишење кои само и единствено ме одржуваа во живот, додека моето тело се бореше како маченик. Секој нерв ми се вознемирува при помислата на себе во таква состојба. Како ли се чувствувале моите најблиски гледајќи ме таква? Која е таа сила што нè одржува во живот во такви мигови? Колку болка може да издржи човекот без да потклекне во миговите на очај?
Само љубовта која сигурно сум ја чувствувала и стотици срца кои секојдневно се молеле за мојот спас не дозволија да заминам на другата страна, дури и кога погледите на сите доктори-специјалисти биле безнадежни и кога истите тие доктори, со спуштени рамена, не давале никаков одговор за мојата состојба.
Иако истражувањата велат дека во кома организмот не реагира на надворешни дразби, довикувања, допир и болка, сепак, посилна од сè и над сè е љубовта како емотивна дразба на која не е возможно да не реагирав. Коматозната состојба, според медицината, е еден вид одбранбена реакција на организмот кој, не можејќи да се справи на адекватен начин со стресот, бара друг, алтернативен начин на егзистирање.
Гледајќи на сето ова од дистанца, сосема поинаку го доживувам минатото. Првично, самиот поим кома и сознанијата кои ги добивав ми создаваа чувство кое никогаш нема да можам да го дефинирам. Ниту да го раскажам.
Комата е најтешка форма на нарушување на свеста на човекот. Дали во таквата своја хибернација на свеста знаев дека имам детенце кое сигурно ме бара и се прашува зошто мама ја нема толку долго? Зарем е возможно тоа да не го знаев? Зарем е можно зеницата на моите очи да сум ја избришала? Мојот сопруг седел покрај мене и ми зборувал за неа постојано. Еден ден се случило чудо. Споменувањето на нејзиното име, разбудило солза во моите очи. Солзата која потекла при споменување на името на моето чедо додека моето тело и ум се бореле за живот во изолираните болнички ѕидови на Клиниката за анестезија, реанимација и интензивно лекување биле непобитен доказ дека мојот мозок работи. Дека има надеж за мене.
Мојот мозок се покажа како најсилен сојузник во мојата битка за живот. Тој не ме изневери.
Битката беше добиена.
+
Клиника за трауматологија.
Нов кошмар во низата…
Слики како исечоци од весници лебдат некаде во потсвеста. Неодредени звуци, гласови познати и помалку познати. Чкрипења на врати, бели мантили, вресоци, болка… сето тоа длабоко потиснато во мојата психа, за да не избие никогаш надвор, никогаш да не ме порази.
Гледав и слушав, „комуницирав“ со сите кои дошле да ме видат, а на ништо не се сеќавав после тоа. Јас бев во еден свој свет во кој по коматозната состојба за мене животот беше вратен десетици години наназад. И повеќе. Минатото во мојата психа беше полно со празнини и за мене не постоеше ништо од она што јас го имав создадено во текот на својот живот.
Не се сеќавам на ништо што сум зборувала тогаш, но од оние кои беа покрај мене во тоа време сум слушнала секакви работи. Секакви. Но, најмалку реални, зашто ништо од она што сум го зборувала не било поврзано со времето тогашно и со личностите кои тогаш беа дел од мојот живот.
Не знам како самата себеси се гледав во тие мигови. Која бев јас во своите очи, не знам. Јас само ги перципирав работите околу мене, без никаков интерес за нив. Знам само дека слушав гласови кои за мене беа непознати и зборуваа на дијалект исто така за мене непознат. Не се сеќавам на ништо друго освен дека болка ми ја растргнуваше душата и дека вресокот мој одекнуваше во болничката соба, додека срцето на мојата мајка сигурно се кинело од тага. Не се сеќавам како таа упорно и трпеливо се обидувала да ми каже дека грешам. Дека тоа што јас го зборувам не е вистина, дека е друго време, дека други личности се во мојот живот, но јас како да сакав упорно да ѝ докажам нешто што апсолутно не беше реално и вистинито. Но, за мене и за мојата свест секако беше и како такво само јас можев да го гледам. Како родител, од оваа временска дистанца кога го пишувам сето ова, се прашувам колку ли сила ѝ била потребна на мајка ми додека го гледала сето тоа со своите очи? Колку само Бог ѝ дал снага исконска за да може сето тоа да го издржи? Само една настинка кај моите деца ми создава загриженост и болка на душава, што посакувам јас да сум таа која го преживува вирусот, а не тие. Никогаш да не видат болка и мака, секогаш јас да ги поднесувам нивните тешкотии и болки, тоа сакам! Мајчиното срце е океан од љубов и само тоа може во себе да собере толку страдања, болка и измачувања и пак да продолжи да се бори и да му пркоси на животот без глас. Колку силна си била мајко моја мила за да го гледаш страдањето мое, а ти во себе уште толку да страдаш и пак исправена мене да ме тешиш и гледаш, давајќи ми сила со збор и допир, зборувајќи ми како јас да сум онаа старата јас, а свесна дека не сум ни половина од онаа која некогаш сум била. Не знам какво беше твоето лице тогаш мајкице, но гласот твој полн со љубов и трпение го слушам и сега кога ќе ги затворам очиве. Господ ме благословил со мајка како тебе!
Ќе престанеш да чувствуваш болка тогаш кога ќе престанеш да се надеваш.
народна мудрост
Велат живот без болка не е живот.
Мојата болка траеше со месеци. Мојата борба за нормален живот со години. Бескрајно ми се чинеше времето поминато во болница, а за вистинското време немав поим ниту, пак, сакав да знам. Иако клинички се водев за пациент кој е излезен од кома, јас сепак бев под силна терапија која не ми дозволуваше да имам реален допир со светот околу мене. Сиот тој период кога сите сметаа дека јас сум надвор од животна опасност и дека успевам да комуницирам со сите, јас не го паметам. Чудно е што некои слики не исчезнуваат од свеста колку и да сака човек да се ослободи од нив. А најсилни од сè се мирисите кои остануваат во нас како трага од нешто минато. Колку и да сакаме да ги „испереме“ за да се ослободиме од нив, тоа е невозможно, зашто водата мие сè освен совеста и споменот на минатите времиња. Убаво е секогаш тие мириси да будат пријатни чувства во нас за да можеме да им се препуштиме, но за жал животот не е таков.
Како низ магла паметам дека се вратив дома. На носилка. Ништо не знаев, туѓо ми беше сè околу. Не знаев каде ме водат. Движењето нагоре по скалилата ми се чинеше толку долго како да ме искачуваат на некоја стокатница. Немав поим дека тоа е мојот дом. Моето гнездо во кое имам живот. Каков бил шокот на моето ангелче кога ја видела својата мама во таква состојба само таа знае. Јас не ја паметам нашата средба од тој момент. Нејзиниот литературен есеј напишан на часот по македонски јазик години подоцна само ми покажа колку длабоко го закопала таа тој момент во својата детска психа.
Јас сум Ана Мартиновска, девојче кое на овој свет дојде на осми ноември илјада деветстотини деведесет и деветта година. Девојче кое среќно го живееше своето детство заедно со своите родители. Безгрижно девојче кое знаеше само за насмевка, мил и учтив збор. Живеев спокојно во нашиот дом. Секој ден дарувана со внимание, топли прегратки и бакнежи. Не знаев за грижи, лутење, омраза… Знаев за љубов, другарување и насмевки.
Мојот живот течеше така, со насмевка и радости сè додека едно утро, некој непознат глас на телефонот на татко ми не му кажа нешто што го уништи. За прв пат ги видов очите на татко ми полни со солзи, за прв пат го видов човекот кој во моите очи беше толку силен, скршен, така без зборови. Го гледав збунето сè додека телефонот не го испушти од рака и потрча кон вратата. Ме погали по главата и со тивок глас ми рече: „Ништо не е Ана, ништо“. Ме зеде за рака и ме остави да чекам, да чекам да ми се открие што е тоа што и најсилниот човек може да го раскине. Останав во домот на дедо ми и баба ми. И нив тага ги обвила, не изустуваат ниту збор. А јас, шестгодишно девојче, збунето ги гледав свиените тела, тажните погледи, очите кои се гушеа во солзи, но не ги испуштаа. Јас само очекував одговор на моето просто прашање: „Што ви е?!“.
По неколку дена ми се откри веста која сите нè потресе. А најмногу мене. Мајка ми… Мојот херој, мојата душа, моето сè. Имала сообраќајна несреќа на пат за работа и била најповредена од сите, лежела во кома. Јас онемев. Престанав да чувствувам, да се смеам, да ја покажувам својата ведрина. Бев уништена и постојано се прашував: „Господи, дали мајка ми ќе се разбуди?“. Полека, но сигурно, јас умирав. Бев поинаква од сите деца. Сама, оставена од среќата, изгубена во мислите…
На нејзини тринаесет години, седум години по немилиот настан, таа го напиша сето ова и уште многу повеќе. Години после тоа, докторката и сестрата кои доаѓаа да ми даваат терапија во најтешкиот период ми ја споменуваа мојата Ана. И ден денес ја споменуваат. Колку сакала да легне покрај мене, колку упорна била да ја гледаме нејзината приредба од градинка таа есен. Приредбата за која се подготвувавме секојдневно пред да ми се случи несреќата. Таа беше толку среќна што имаше неколку различни улоги во приредбата и сакаше да биде најдобра во изведбата. Секогаш сакаше да биде најдобра. А кое дете не го сака тоа?
Денот кога таа учествуваше во приредбата беше ден кога јас ја водев најтешката битка за да останам на овој свет. Додека срцето со последните сили се противело на моето заминување, моето девојче ја глумело Веселка во приредбата. Цело време нејзините очиња шарале низ публиката, сигурно надевајќи се дека мама и тато ќе се појават од некаде како и секогаш. Снимката од таа приредба ја гледам често. Но, никако да ја догледам.
Кога би можела да ѝ го земам сето тоа од спомените и да го фрлам некаде во недоглед! Кога би можела да го избришам сето она што таа со своите невини детски очи го виде и доживеа во тој период! Зарем е возможно да се заборават сите стравови, сиот очај во душата на едно шестгодишно дете? Таа беше токму во оној развоен период кога работите ги разбираше на вистинскиот начин. Моето девојче ја разбираше и перципираше реалноста уште многу порано од тоа.
Моето силно девојче.