Расказ од Томе Арсовски, постхумно објавен во збирката „Лица од парадоксалниот албум“.
Влезе гледајќи во врвовите од новите црвени лак-чевли и ги чувствуваше врз себе љубопитните, полни со потсмев и завист, женски погледи.
– Гледај го сето ова! – слушна гласен шепот зад себе, но тоа не ја засегна, беше свикната на тие безочни дофрлања. Прости им, Боже, зашто не знаат што прават…
Големата сала од градската кафеана беше иста како и секоја вечер: црни железни столови, преслечени со црвена кожа, стакло на разнобојните мермерни плочи од масите, бели хромирани садови и порцелан.
Нејзината коса, мислеше, се слева, се втопува во богатото крзно од зимското палто. Низ главата ѝ се мотаа глупости, мислеше на периките што толку нагло влегоа во мода и сега, исто така нагло, излегуваа од модата.
И тогаш пак, Господи Боже, по којпат веќе, тогаш пак го почувствува она под колената, како кога мајка ѝ со тенка врбова прачка ја шибаше по нозе, имаше речиси пет години, а мокреше в постела, како врескаше тогаш, како пискаше и се залисуваше од липање, жестока мајко моја, сега пак писна во себе, но само во душата, во матната своја крв и тоа беше само миг. Чекорот ѝ се зеде, мускулите ѝ се вкочанија како две дебели дрвени вретена, се фати под градите, зеде здив – ох, фала на Бога зачекори. Се сети дека на излегување постојано си зборуваше „периката, периката, периката да не ја заборавам“, ја симна за да си го облече палтото, но потоа пак си ја кладе, се гледаше во огледалото, а ете, никако да се навикне, ѝ студеше од неа, ѝ се лизгаше од главата и…
– Улави жени, што сѐ не ќе направат од себе!
– Па, со главата нека прави што сака, но нозете воопшто не ѝ се демоде! И тивка, придушена смеа. Повеќе злобникава, одошто весела ѝ се стори.
Седна непотребно нервозно и збркано, ги замота пешевите од палтото околу промрзнатите нозе и почувствува срам. Господи Боже, само да знаеја, само да знаеја сите тие сити и жестоки луѓе!… Ја избрка непријатната помисла од главата и полека го крена погледот.
Отспротива, со лице кон неа, седеше млад човек со ситно кадрава коса, очигледно некој арапски студент, или така нешто. Пушеше и привидно незаинтересиран, се вртеше на сите страни… како случајно загледувајќи ги гостите. Цигарата ја принесуваше до усните со нагли, импулсивни, веројатно несвесни движења, како да сакаше да ја изеде, изџвака, голтне. Мислите, очигледно, му скитаа заедно со погледот, младешки дрски, променливи, нарцисоидни. Само тој да не ѝ пристапи, мислеше, само тој не!…
– Што е, моме, вечерва не пиеме ништо, нема работа, нели?
Се сврти и ја виде вертикалната штица што се викаше чичко Милан.
– Коњак со сода, – рече и му се насмевна.
– Еден коњак со една сода, молам, – повтори стариот келнер малку на шега и забрза со дрвени чекори кон масата до прозорецот.
Во салонот беше топло и малиот оркестар го свиреше својот вечен коктел од Верди и Пучини. Го соблече палтото, така седејќи и остана во светлиот црвен фустан од свилен шантунг, со бордури во висина на градите и на долниот раб. Префрли нога преку нога и веднаш почувствува дека не е тоа што требаше да го стори. Си ги собра нозете и го навлече фустанот преку колена.
Момчето со темна кожа и кадрава коса го избегна нејзиниот поглед. Ја знаеше таа игра: сега таа ќе погледне некаде настрана и тој веднаш ќе ги впие жедните зеници во нејзиниот црвен фустан. Таа нагло ги фаќа тие очи, но тој го спушта погледот, го грабнува кибритот и си пали нова цигара. Таа исто така. Потоа незабележано му се насмевнува низ пламенот од кибритот, одвај колку да го охрабри. И тогаш работата тргнува…
Кај двете момчиња што седеа на масата десно, дојде девојка. Забрзано се провлече меѓу столовите и масите, застана пред нив и рече: „Простете, пак задоцнив“. Се насмевна како виновник што навикнал да му простуваат, ја заобиколи масата и седна така што сега беше меѓу нив. Сите тројца поцрвенеа, но ниеден од кавалерите не стана, не се ни помрднаа, туку обајцата со гладни очи ја меркаа од глава до петици. Всушност, од колената до лицето, како што впрочем, мажите ја гледаат жената. Девојката со мака го помести тешкиот стол од ковано железо и седна на крајот од црвената кожа. Веројатно сѐ уште ново познанство. Глупаво, мора да се гимназијалци. Сите тројца. Или, можеби, студенти.
– Коњак со сода, молам! – слушна и познатата старечка рака на чичко Милан ѝ остави хромирана тацна со две чашки. Беше жедна и содата веднаш ја испи.
Црномурниот младич ја пушеше веќе третата цигара. Не сакаше одново да го погледне, не сакаше да му даде повод за што и да е и се сврти кон двете момчиња и русокосата и само со крајчето од окото знаеше дека тој ја гледа. И тоа ѝ причинуваше некое тихо задоволство.
Момчињата сѐ уште црвенееја. Оној со златните рамки на очилата во рацете вртеше кутија кибрит. Другиот, со мозолестото лице, налактен на масата, цврсто ги стискаше рацете пред носот како на молитва и без трепнување ја гледаше девојката. Таа нешто тихо раскажуваше, тихо се смееше и имаше на себе тенок волнен комплет во светлосива боја, купен, секако, на некоја распродажба. Беше мошне млада, седумнаесет или, можеби, осумнаесет години. Се гледаше дека е свесна оти ја сакаат обете момчиња, и мозолестиот и оној со златните очила, и тоа не за една вечер или за полчас, туку многу повеќе, за долго…
Долго… Навистина, колку може да потрае тоа? Господи, ете, не можеше да замисли, не знаеше да ја определи границата. Се плашеше да каже „за цел живот“, тоа е лага, тоа секогаш само така се вели, а ќе помине само една вечер, или дури само полчас и – благодарам и довидување, малечка, и каде да се најдеме утре и марш нека те носи врагот. Всушност, не знаеше што е тоа љубов, ниту сакаше да знае. Што може тоа да се чувствува за друг? Како тоа: не мораш, а сакаш? Поврага, како на филм. Татко ѝ беше лекар и мајка ѝ беше лекар и ниту тој неа ја сакаше, ниту таа го сакаше него. „Уморна ли си, душо? Како беше на клиника?“ – „Како вчера, четиринаесет породувања. Овој народ не раѓа, туку се коти. Се котат како зајаци.“
Тогаш тој одненадеж стана. Без причина ја турна со нога црвената фотелја наназад, од другата фотелја си ги собра зимското палто, црвено-жолтиот шал во риги и – пред неа се отвори широк простор, салонот од кафеаната стана многу поголем одошто беше обично. Таа се сепна, сакаше да скокне, ни самата не знаејќи зошто и каде, но остана како прикована на столот. Тој си одеше. Го фати неговиот поглед во големото огледало на ѕидот, тој одеше сосема полека, тој се премислува, тој се двоуми, нишајќи се во колковите, тој го одложува одењето од оваа средба што не се одржа. Му се насмевна во огледалото. Тој застана за миг, ја погледна в очи, се потсмевна со половина уста и како во нешто да не беше сигурен, зачекори и исчезна зад огромниот тркалезен столб што ѝ го затвораше видикот кон скалите на горниот кат.
Вратата се нишаше и полека се смири. И тогаш престана сѐ. Престана приспивниот ромор на топлата кафеана, престана оркестарот што го свиреше својот долг, глупав коктел од Верди и Пучини, таа престана да ги гледа и да ги чувствува погледите, сѐ престана одеднаш и таа беше наполно празна и среќна. Некаде далеку, како во сон, оној со златните очила го превртуваше кибритот, мозолкавиот се молеше како пред распетие, девојката се смееше и одамна некогаш беше станала и беше излегла по мозолкавиот. Тука беше столбот, големиот дебел столб што го затвораше видикот кон небото и кон нејзината среќна лудост што ја нема и што никогаш ја немало.
Дури сега сфати дека оној Египќанец, или Алжирец – имаше долга, розикава лузна на вратот под увото. Сега лузната почна да бледнее, исчезна, ја снема, тоа не беше вистинска лузна, туку нешто којзнае што, исчезна сѐ, исчезна таа, се распливна како онаа – јас – од – сонот, сети дека е облак, го сети сопствениот темен шум на крвта во жилите и желбата да вресне, со заби да ја прегризе чашата, или да биде сама, сосема сама… наполно сама со визијата на младичот што веќе никогаш не ќе го види, кого никогаш не би знаела да го засака, кој, еве, пред еден миг беше овде, спроти неа, на масата, со она смешно истегнување на вратот и главата, црномурната кадрава глава што како да сакаше сосила да се извлече од телото. Тоа беше кратка вечер, чудесна вечер во која не се случи ништо. Никој не ѝ дојде, со никого не мораше да излезе, никој не ја допре. Вечер на чувствување на празнината во себе и на лесни здрави мисли во главата. За момент ѝ се стори дека сепак знае што се подразбира под она излитено „сакам“… Тоа е сигурно истото тоа, само не мораш, туку сакаш, имаш желба ти и истата желба ја има тој, – Боже, колку страшно е тоа и… пожелно како смртта!…
Крена рака да си ја поправи косата и цикна. Тогаш сфати сѐ. Грчевито го грабна палтото и го облече преку столот, не смееше да стане. За миг не знаеше што да стори. Раката махинално, со претчувство на страв, самата тргна кон главата, застана на половина пат и падна назад на мермерот од масата. Не беше потребно. Сети дека главата ѝ е гола, празна, мразна. Ја заборавила периката. На масичката пред огледалото. Си ја кладе на глава, потем ја симна за првин да го облече палтото. Господи, колку е глупава, како можеше тоа да ѝ се случи? Па, затоа уште на влезот ѝ го дофрлија она: „гледај го сега ова“ и „улави жени!“… гледај го сега ова… Мисла тенка и остра како тенок камшик што шибнува и ти го пресекува мозокот. Ја истрижија. До кожа. Со мака се совладуваше да не скокне и избега. По черепот ја печеа исчудените погледи на љубопитната толпа, салонот почна да се врти околу неа. Зошто ѝ го сторија тоа, се прашуваше по стоти, по илјадити пат, зошто тоа ѝ го сторија? Еден единствен обид да не им го даде процентот, еден единствен пат во пет години чесна работа…
Сега веќе не можеше да издржи и избувна во плач. Тука, во кафеаната полна луѓе, црвени фотелји, блескав метал, мермер и стакло. Оркестарот го свиреше својот вечен коктел од Верди и Пучини, а таа беше истрижена и се задушуваше од плач.