Извадок од романот „Вкусот на праските“ од Влада Урошевиќ.
Асфалтот се топеше и, обидувајќи се да истече низ некоја невидлива удолница на улицата, ја развлекуваше својата површина како кожа на некое убиено, полураспаднато претпотопно животно. Под прашливиот цврст пласт се укажуваше леплива, полноќна и отровна магма.
Градот помешечки се лизгаше низ врелиот асфалт, несмасен и врзан како човек на сон.
Летото доаѓаше со блесок на изненада, на скриено разгоруван пожар, на долго подготвувана болест. Драган беше збунет од ненадејниот пресврт во сончевата сезона; се чувствуваше разголен. Згазна на топлиот асфалт и се заниша: под меката кора почувствува како земјата поаѓа некаде, слепо и безумно; скокна пак на плочникот. Тука сѐ беше цврсто, само потната, вцрвенета врева на градот течеше некаде зад вџашените куќи.
Речиси сосема видливо се ширеше ‘рѓата, помогната од жестокиот отров на сонцето, низ ламарината на олукот, низ железните огради, низ олупените автомобили. Цветот на корозијата ги разјадуваше кантите за ѓубре по задните дворови, слепите железни предмети по подрумите. Градот однатре го уништуваше реско пробудената глад за брзо живеење; парковите се распрснуваа од суровото зеленило на троскотот.
Драган се чувствуваше како да влегува, извлечен од постела, во необјаснива авантура. Го жулеше јаката од пал- тото, чувствуваше како чорапите му се вовлекуваат во испо- тените чевли. Беше тоа миг кога сѐ може да се случи, секаде да се отиде. Тој беше неподготвен и се чувствуваше несмасно, како крупен оклопен бумбар поставен на стакло.
Јас паѓам, рече тој. Градот се врти. Во малиот мозок имам една мала ветрена мелница. Ова лето доаѓа премногу реско: житата навлегуваат во долините како жолта луња. Јас го имам планот на земјотресите во џебот и им подарувам мали црвени минерали на минувачит. Кога некоја од овие девојки би ме бакнала, на фустанот би ѝ останале црни смолести дамки; никогаш повеќе не би го заборавила мирисот на горчливата смола без дно што гори со синкав пламен околу мене. Јас имам козја брадичка и веѓи што се полни со црвеникавата прав од пустините; јас сум испосник.
Во воздухот ништо уште не беше готово, ништо завршено: на аголот стоеше една женска нога тукушто појдена кон својот втор близнак, крупните парчиња зеленчук пловеа низ улицата барајќи ги кошниците. Се чинеше дека некоја голема санта мраз се топи и ги ослободува предметите што се замрзнале така расфрлани по некое хаотично распрснување. Мали облачиња синкав чад зад автомобилите лежеа ниско над крстопатите како наслојка по топењето.
Јас сум иследувач на воздушните струења, јас сум мла- дич кој ги гледа во самрак двојките по парковите; јас сум сѐ одеднаш и насекаде, рече тој. Ако патот појде лево, јас ќе го придружувам; мене ми е сеедно. Сѐ може повторно да се раздели на дропки, на најпрости знаци: јас ќе го оставам да се раздели и пак да се состави и нема да мрднам со раката; јас само ќе го придружувам.
Лисјето над него ја преобразуваа светлината на сон- цето во хлорофил: веќе зелени, лисјето продолжуваа да дру- гаруваат со светлината, пропуштајќи ја и обојувајќи ја, мешајќи се со неа и создавајќи една сунѓереста колонија од подводниот свет во која не можеше веќе докрај да се раздели светлината и воздухот од плазматичното ткиво.
Чувствувам дска би можел да ги џвакам тие лисје, рече тој; тие облаци. Сѐ е хранливо и полнокрвно. Таа пот што им тече на коњите, густа е и леплива како мед. Кората на дрвјата бела е и сочна од внатрешната страна. Мовта и лишајот мора да имаат некаков вкус; сувиот, брашнест лишај.
Светлината паѓаше како панична, избезумена флора на некое испревртено огнено поднебје и тој одвреме навреме мораше да ги затвора очите. Небото беше ужасно големо и привлекуваше како празнина на бездната. Кога ќе ги затвореше очите, пред него се занишуваа црвени биволи нурнати во мрсна вода. Тешко ги вадеше нозете од тињата. Тињата беше месеста, ги впиваше нозете; лилава тиња. Тој се нишаше низ улицата, тетеравејќи се.
Вам ви е лошо, рече милиционерот.
Лето, рече Драган неопределено. Лето над густа мрсна тиња.
Вие не сте оттука, праша милиционерот. Пред очите на Драган главата на милиционерот се топеше, ширејќи се во кругови. Зад црвениот, официјален печат на неговото лице растеа лисјето.
Не, рече Драган. Доаѓам од провинција. Доаѓам да се запишам на факултет. Пред четири дена завршив матура.
Чувајте се, рече милиционерот. Чувајте се кога преминувате преку улица.
Драган појде несигурно. Градот му го извлекуваше асфалтот од под нозете и приредуваше севозможни изненадувања. Милиционерот остана далеку: небаре модро петно среде растопената улица што поигруваше како живо сребро.
Во светлината, како под леќа, се гледаа – видливи и покрај спротивните тврдења во гимназиските учебници – парамециуми, радиоларии, ситни протоплазмични суштества. Се ширеа бледожолти крукчиња, испарливи прстени, водникаво-модри јадра. Помеѓу сето тоа поминуваа автобуси.
Животот се одвиваше на неколку плана. На мигови Драган можеше да го види нивното напоредно течење. Во воздухот, по трагата на минувањето на возилата, остануваа линии на движењето на влакнестите животни што исчезнале
со големите дождови во терцијарот; во малтерот од зами- жаните куќи блескаа остатоците од ситните школки што живееле во ретки видови земја. Никаде не постоеја ед- ноставни работи.
На аголот се продаваа весници. Авионска несреќа во Сајгон, пишуваше на првата страна. Шеесет и седум мртви. Во монсунските поплави во Индија неколку илјади останале без покрив. Сообраќајна несреќа во Германија. Потонал брод во Персискиот Залив полн со аџии. Судир на два патнички авиона.
Светот го пречекуваше доаѓањето на летото со самоубиствена бучност, со разурнувачки свечености.
Одеше, гледајќи во облаците. Таму се создаваше некаква нова летна геологија, растеа тукушто создадени планински масиви, се случуваа несогледливи промени во распоредот на миговните континенти. Едната нога му направи несигурен чекор, се слизна; низ телото му помина лесен трепет. Како ногата на жабата при опитот со струја на час по биологија, помисли. Погледна: беше згазнал на голема кафеава гасеница, однекаде падната на асфалтот. Од нејзиното влакнесто тело истечуваше жолтеникава крв. Крвта прилегаше на истурен жолток од јајце. Му се слоши. Се сети дека е ова веќе втор ден откако нема ништо јадено.
Мораше да се фати за едно стебло за да не падне. Дрво- то растеше среде мал круг земја во бетонот; бетонот по краиштата беше напукнат поради ширењето на корењата. Го крена погледот: сѐ трепереше во измаглината на мочуришната треска и истечуваше како река влечејќи го со себе истопениот асфалт, зашеметениот белузлав воздух со нејасните црвени петна за кои не знаеше од што се, испреметканите облаци. Во вртењето, во тој пелтекав тек што се обидуваше самиот себеси да се стаса, улицата наиде на дрво и реско запре. Во запрената фотографија на мигот тој виде дека улицата запрела поради камионот, или, то ест поправо (во миговниот пресврт на ситуацијата) дека камионот запрел поради него, а дека дрвото е веќе далеку, од другата страна на улицата. Ошумоглавени шумови му се шуткаа по слепоочниците.
Слепец, рече шоферот излегувајќи наполу од прозорецот на кабината, да не те удрило сонце в глава?
Тој го заобиколи камионот што се тресеше од возбуда и продолжи по улицата. Замисли: сонцето со блескав чекан удира по покривите и по главите на минувачите. Еден прозорец се распрсна од светлина. Јас сум во опасност, рече тој. Во мене се судираат соништа и реалност; секој миг можам да се распрснам. Можеби прозорецот се скршил бидејќи децата отспротива пукале во него од воздушна пушка; јас не знам. Но, главно е дека сѐ што ќе замислам се исполнува во оној или овој вид, тука, пред очите. Моите џебови се полни со разни копчиња; јас ги вртам како во лабораторија. Околу мене треперат високи напони, се шири мирисот на изгорена гума. Јас сум научник од стрипови кој измислува невозможни машини. Јас сум човек кој ги собира цифрите од куќните броеви. Јас сум занесеник кој го бара закопаното богатство по пештерите и старите куќи. Мене ми ги крадат плановите испишани на зајачка кожа, на пергамент, на глинени плочки, на хартија од училишни тетратки со коцкички. Јас сум во опасност; мене ме прогонуваат мечтаењата.
Кон него одеше човек од чии очи растеа подмолни водни билки и влажна мов. Човекот беше од сенестите краишта, од земјата на сенката: на ѓоновите имаше залепена црвеникава иловица. Зад него лазеше облак. Драган ја стави раката в џеб: хартијката беше уште тука. Кога човекот одмина, тој ја извади хартијката.
На хартијката пишуваше: Црвена вода бр. 4. На хартијката слета мала сива мува, се задржа за миг, одлета. Воздухот беше полн со искршоци од светлина, инсекти, лесна прав, струења. Патот лесно се укажуваше: емајлираните таблички со натписи на улиците блескаа како остатоци од глечери помеѓу длабоките сини езера на прозорците и хидрографската мрежа што ја испишуваа телеграфските жици. Тој ја најде куќата што го носеше на фасадата претпладневниот незаинтересиран изглед, каков што носат сите градски куќи во тоа време на денот. Тој се обиде да погоди кој живее зад завесите на прозорците: вдовица што кружи, вљубена во една пожолтена фотографија, околу еден месингов украс на креветот (не, куќата е премногу едноставна), руски емигрант, бивш коњички офицер, со цвет во жолта чизма (не, прозорците не се доволно строги), млада брачна двојка со млака вода во сонот (не, во куќата одамна не се има ништо ново случено). Куќата имаше испрано жолта боја, како книга што долго поминувала од рака на рака. Дали да влезам, рече тој. Еден подотворен прозорец се отвори, завесата излета надвор и замавта за тревога. Некаде можеби има провев, помисли тој, но не мора да биде тоа. Јас сум младич што изговорува магични формули, што мрмори пештерски загатки, јас сум аматер кој случајно ја открил долгобараната тајна на согледување на работите пред тие да се случат. Кога тајната ќе се открие, јас ќе станам предизвикувач на многугласни собири, манијак што поставува невозможни уцени, прогонетиот од сите организации за чување на државната безбедност. Јас сум тој што се преоблекува во невини скитници, во оџачар, во гладен студент, и што бара засолнште во неупадлива куќа. Тој ја отвори вратата.