Имам впечаток дека во последно време во македонската литература сѐ повеќе се појавува феноменот на книги напишани преку ноќ – во моментот читливи, привлечни, убави, податливи и за искусни и за неискусни читања, а гледани триста години однапред и триста години одназад (како што би требало да гледа критиката на нив според мојата Марина Цветаева), книги кои го обележуваат мигот, но не и вечноста.
Расположението и вкусот на денешниот читател, а не критериумот на литерарноста кој не се менува во текот на историјата. Потребата од литература која не се консумира туку е насушна. Маестралноста, врвноста, безвременоста на зборот, на приказната, на ликовите, на дејствието.
Сѐ ми се чини дека кај македонските читатели расте еден консумирачки апетит за голтање пред сѐ, романи и романчиња, со кои во моментот можат да се идентификуваат на одредено ниво, но по затворањето на книгата лесно ја забораваат, а тој апетит за уживање во книгата (ах, не, не е тоа Бартовото задоволство од текстот, за жал, туку маркетиншко обликување на вкусот и на потребите) влијае и врз самите писатели, па тие, како добри производители на производи за масовна потрошувачка им го нудат на читателите, пардон, потрошувачите, токму она што го очекуваат. Леснотијата со која се пишуваат, се фалат, се промовираат, се слават и се читаат книгите што сѐ почесто се појавуваат во македонската литература станува препознатлив знак кој би требало да загрижува, а не да радува, како што обично се толкува.
И затоа кога ќе се појави книга која е далеку од шемата на бранот кој се чини дека ќе ја потопи македонската книжевност човек си вели дека сѐ уште има автори/авторки кои не подлегнале на мигот туку од перспективата на вечноста ги испишуваат страниците на книгата, на животот.
Таков роман се појави неодамна – ЗЕМЈА НА БЕГАЛЦИ – од Кица Колбе. Голем, збиен, тежок роман за читање. Тешко дека ќе можете да го читате на плажа среде врева, селфија и мокри костуми за капење. Тешко дека во него „ќе уживате“. Тешко дека ќе купувате од него по неколку примероци за родендени и годишнини. Тешко дека за него ќе речете дека е „супер, кул“. Тежок е тој роман, претежок за многумина. На прв поглед, на непрочитано, може да му се залепи етикетата „здодевен“ (Пак ли егејската тема во македонската книжевност? До кога веќе? Речиси сите книги на таа тема се здодевни, стереотипни. Нема ли некој попаметна работа од тоа да пишува за егејските бегалци? После повеќе од половина век? На 500 страници? Итн. итн.)
Тоа е роман кој бара 100-процентна концентрација и посветеност. Е, не можете читајќи го да пребарувате и на телефонот, да постирате тривијалности на социјалните мрежи и да лајкате постови. И рацете, и очите, и нозете, и белите дробови, а да не зборувам за мозокот, срцето и душата, треба да ви бидат во него, во романот на Кица Колбе.
Да ја истискате концентрацијата капка по капка во секоја нова реченица. Да папсате од умор читајќи го. Да си легнувате исцрпени од тежината на зборовите, на мислите, на чувствата во романот. Одново да размислувате што сѐ се случило во историјата на македонскиот народ, а не сме го прифатиле како колективно свесно. Повторно да ја обмислите границата, и како физичка и како духовна бариера, линија, политика. Да си ги поставите најличните и најколективните егзистенцијални, социјални, политички, психолошки, хуманистички прашања.
И иако Кица Колбе пишува сага за семејствата на егејските бегалци во Македонија, со ширината на нејзината мисла да почнете од читањето да извлекувате и нови, актуелни вредности на приказната: на пр. сосема слободно на местото на зборовната синтагма егејски бегалци да ставите во мислите сириски бегалци, наместо Грција, да ја ставите Сирија, наместо бегалска барака да ставите бегалски камп. Или Босанци, или Руандци, или Палестинци итн. итн. Тешко дека лесните романи ќе ви понудат додатна вредност на приказната, универзалност на индивидуалноста, повеќеслојност на приказната. А романот „Земја на бегалци“ токму тоа го нуди. Литература отаде литературата. Живот отаде животот.
Романот „Земја на бегалци“ за мене денес е субверзијата на современата македонска книжевност. Стои со уште неколку ретки примероци на современата книжевност како светилник среде море полно со треви, пластични ќеси и лименки. Гледа во земјата на морето, со поглед полн и строгост и тага. Свесен за сѐ. Сам против сите. Страшен. Човек кој влегол во него ќе излезе обележан засекогаш. И крајно доверливо ќе ѝ шепне само на личноста на иста бранова должина со него: Каков светилник! Каков роман! Прво созреј, па потоа влези во него. Или подобро – влези во него за да созрееш. И како писател и како читател.
Лидија Димковска (Окно.мк)